Ю. И. АҲмадалиев

Қисқача хулоса
Юқоридаги таснифий тамойиллар асосида ўтказилган гуруҳлаштириш
географик номларининг илмий жиҳатидан тадқиқ этишда, этимологиясини 
очиб беришда, топонимик районлаштириш ўтказишда муҳум восита бўлиб 
ҳизмат қилади. 
Назорат ва муҳокама қилиш учун саволлар 
1. Географик номларни таснифлаш бўйича шуғулланган олимлардан 
кимларни биласиз? 
2. Географик номларни таснифлашнинг 5 мезони қайсилар? 
3. Макротопонимлар ва микротопонимлар нима? 
4. Географик номларни этимологик тахлили деганда нимани 
тушунасиз? 
5. Географик номларнинг луғавий географик қатлами қандай 
ажратилади? 
6. Географик номларнинг линвистик таснифи нима? 
7. Топонимларнинг семантик таснифи деганда нимани тушунасиз? 
8. Қуйидаги 
консептуал жадвални маҳаллий маълумотлардан 
фойдаланиб давом эттиринг. 

---

49 
Табиий-географик хусусият билан боғлиқ номлар 
Географик 
ўрин билан 
боғлиқ 
Жой 
релъфи 
билан 
боғлиқ 
Жойнинг 
иқлими 
билан 
боғлиқ 
Сув 
билан 
боғлиқ 
Ўсимликлар 
билан 
боғлиқ 
Ҳайвонлар 
номи билан 
боғлиқ 
Фойдали 
қазилмалар 
номи билан 
боғлиқ 
Ўрта 
Чирчиқ 
Оқтепа Боғишамол Қорасув 
Олмалиқ 
Ғазалкент 
Газли 
. . . 
 
Таянч иборалар 
Этимологик тахлил, табиий-географик хусусият, луғавий-географик 
қатлам, семантик тасниф, антопоойконим, этнотопоним, экотопоним. 
2.2. Табиий шароитни акс эттирувчи географик номлар 
Географик объектларнинг табиий хусусиятларига боғлиқ ҳолда пайдо 
бўлган номлар, юқорида таъкидланганидек, 7 та кичик гуруҳга бўлинади. 
Уларга жойнинг табиий хусусиятлар ва географик ўрни билан боғлиқ, рельеф 
билан боғлиқ, иқлим ва метеорологик хусусиятлар, сув, ўсимликлар, 
ҳайвонлар ва фойдали қазилмалар билан боғлиқ бўлган географик номлар 
киритилади.
Жойда юз берадиган табиий жараёнлар (шамол, ёғинлар, иссиқ-совуқ 
ва б.) билан боғлиқ бўлган географик номларда ҳудуддаги нураш натижасида 
ҳосил бўлган ўзига хос шаклларга қиёслаб ном берилади. Масалан, Тавр- 
“Буқа”, Альп тоғи чўққиси -“Келинчак”, Качканар (аслида Қашқанор)-Урал 
тоғидаги тизма, мамлакатимизда Туямўйин, Одамтош, Бешиктош каби 
номлар шундай ҳосил бўлган. 
Жойнинг ландшафт тузилиши ва хусусиятларини билдирувчи жой 
номлари таркибида дашт сўзи кенг тарқалганлиги билан ажралиб туради. 
Одатда дашт – “обод қилинмаган, сувсиз чўл” га нисбатан қўлланадиган 
географик терминдир. Табиий географияда дашт табиат зонаси деб чўлга 
нисбатан шимолда жойлашган, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига нисбатан 

---

50 
бойроқ бўлган ҳудудга айтилади. “Дашт” сўзи билан Дашти Қипчоқ, Қарши 
Дашти, Даштобод, Дашт маҳалла, Дашт Пандигон, Дашт Тегирмон, Дашт 
Чўлпон, Дашт Ҳасан, Ўқчидашт, Ғанидашт каби жой номлари юритилади. 
Мазкур гуруҳга тош сўзи билан бошланадиган жой номларини ҳам 
киритиш мумкин. Бу ойконимлар таркибидаги тош сўзи – қаттиқ тоғ 
жинсларининг умумий номи ёки алоҳида турган қоя сифатида қўлланилган 
бўлиши мумкин. Тошобод, Тошбулоқ, Тошлоқ, Тоштепа, Тошлоқтепа, 
Тошқўрғон, Тошҳовуз, Полвонтош, Кўктош, Оқтош, Учтош каби маҳалла ва 
қишлоқ номлари қайд этилган бўлиб, улар таркибидаги тош сўзи топоним 
ясовчи сифатида ишлатилган. 
Жойнинг горизонт томонларига нисбатан ёки бирор бошқа географик 
объектларга нисбатан ўрнини белгиловчи топонимлар ҳам кенг тарқалган. 
Шимолий муз океани, Шарқий Хитой денгизи, Шимолий денгиз, Ўрта