Yoshli bolalarni Matematik ilk tasavvurlarini shakllantirish

4 - 5 Yoshli bolalarni Matematik ilk tasavvurlarini shakllantirish.

Bolalarning matematik tushunchalarini muvaffakiyatli оzlashtirishi, ularning idrokini, yani sensor tuygularini оstirish bilan bevosita bogliqdir.

Umumlashtirish va mavhumlashtirish qobiliyati real predmetlarning xususiyatlarini aniqlash va shu xususiyatlarga qarab mazkur predmetlarni bir-biriga taqqoslash va guruxlarga ajratish asosida оsib boradi. Shuning uchun bola maktabga borgunga qadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun maktabgacha talim muassasasidagi barcha оquv-tarbiya ishlari bilan оzviy ravishda boglab maxsus ish olib boriladi.

Matematik bilimlar bolalarga malum sistema va izchillikda berilishi, bunda yangi bilim kamroq miqdorda, yani bolalar оzlashtirib oladigan darajada bоlishi kerak. Shuning uchun xam bir vazifa bir qancha mayda qismlarga bulinib, ular birin ketin organib boriladi.

Tarbiyachi xar bir yosh guruxining dasturi qanday tuzilganini bilishi lozim. Bu unga оz guruxidagi bolalarning matematikaga doir bilim darajalarini aniqlash uchungina emas, balki maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda boshlangich matematik tasavvurlarni оstirish yuzasidan olib boriladigan barcha ishlar tizimida xar bir mashgulotning qanday muhim оrin egallashini kоz oldiga keltirish uchun ham imkon beradi.

Matematik tasavvurlarni shakllantirish yuzasidan olib boriladigan ishning asosiy shakli — mashgulotdir.

Dastur vazifalarining kоpchilik qismi mashgulotlarda hal qilinadi. Bolalarda malum izchillikda tasavvurlar shakllantiriladi, zarur malaka va kоnikmalar hosil qilinadi.

Atrofdagi xamma narsani mikdor jixatidan kuzatishlarni uyushtirishga, bolalarning оz faoliyatlarining xilma-xil turlarida matematik mazmundagi bilim va kоnikmalaridan qanday foydalanishlariga katta ahamiyat beriladi.

Mashgulotlarda va kundalik xayotda didaktik uyinlardan xamda uyin-mashklardan keng foydlaniladi. Mashgulotlardan tashqari vaqtlarda оyinlar tashkil qilib, bolalarning matematik tasavvurlari mustaxkamlanadi, chukurlashtiriladi va kengaytiriladi. Bir kancha hollarda, masalan, joyni bilish kоnikmasini rivojlantirish yuzasidan olib boriladigan ishlarda uyinlar asosiy оquv vazifasini utaydi.

Mashgulotlarda bolalarning aktiv faoliyati birinchi navbatda yangi material ustida ishlashni hamda ilgari utilgan materialni takrorlashni birga tоgri olib borish bilan ish turlarini va uni tashkil etish usullarini almashtirib turish bilan yani, mashgulot tuzulishi bilan taqsimlanadi.

Mashgulot tuzulishi dastur vazifalarining xajmi, mazmuni, birga kushib olib borilishi, tegishli bilim va kоnikmalarning оzlashtirilishi darajasi, bolalarning yosh hususiyatlari bilan belgilanadi.

Maktabga borish davriga kelib bolalar toplam va son, shakl va kattalik haqida оzaro boglangan bilimlarni nisbatan kоprok egallagan, fazoda va vaqtni moljalga olishni bilishni organgan bolishlari zarur.

Bolalar miqdor nisbatlarini aniqlashda eng aniq usul predmetlarni sanash va kattaliklarni olchash ekanligini tushuna boshlaydilar.

Sanash va olchash malakalari ularda tobora mustaxkam va ongli оzlashtiradilar.

Xar qaysi yosh guruxi dasturi ushbu bulimlardan iborat:

• 
  Miqdor va sanoq.
  
• 
  Kattalik.
  
• 
  Geometrik figuralar.
  
• 
  Fazoda moljal olish.
  
• 
  Vaqt boyicha oriyentir (moljal) olish.
  

Arifmetik masalalar yechish

Masala yechishda «qоshish», «ayirish», «barobar» matematik terminlaridan foydalanish zarur. Keyin masalani «yoziladi».

- Lolada 3 ta shar bor edi, u yana 1 ta shar oldi. Sharlar kоpaydimi, kamaydimi? Kоpaysa qaysi belgidan foydalanamiz? Qоshuv belgisidan, qоshuv bir barobar 4 (shar). Doskada 3 raqami. Lola nechta shar oldi? 1 ta 3 qоshuv 1 barobar? Masalada bizga nima nomalum? Sharlarning nechta bоlgani va 3 qоshuv 1 barobar? Keyin masala bir necha marta qaytariladi va yechiladi. Doskaga 3 qоshuv 1 barobar 4 deb «yoziladi».

Bolalar yozishni mashq qiladilar. 1 — 2 bola mustaqil yozganlarini оqib beradilar. «3 sharga 1 ta shar qоshilsa, 4 ta shar bоladi». Kim masalani yechadi? 3 ga 1 ni qоshish kerak. Lolada nechta shar bоldi? 4 ta. Doskada 3 qоshuv 1 barobar 4. Bolalar kоpincha masalani hikoya, topishmoq bilan aralashtirib yuboradilar. Masalan: Akvariumda 6 ta baliq bor edi. Yana bir nechta baliq solib qоyishdi. Bu masasalani yechish mumkinmi? Yoki tоrtta ogayni bitta tom tagida yashaydilar. Bular masala emas, balki hikoya va topishmoqdir. Masalada doim eng kamida 2 ta son ishtirok etishi uqdiriladi.