Yoshlar uchun qo’shimcha kafolatlar

2. Ishni ta’lim bilan birga qo’shib olib borayotgan shaxslar
uchun imtiyozlar

Ishlab chiqarishda kasbga doir ta’lim olayotgan, ishlab chiqarishdan ajralmagan holda malakasini oshirayotgan yoki ta’lim muassasalarida o’qiyotgan xodimlarga ishni ta’lim bilan birga qo’shib olib borishlari uchun ish beruvchi zarur sharoitlar yaratib berishi shart.

Mazkur qoida ishni ta’lim bilan qo’shib olib borish orqali kasb va malakaga ega bo’lishning uch shaklini nazarda tutadi va ular:

1). Ishlab chiqarishda kasbga doir ta’lim olayotgan xodimlar;

2).Ishlab chiqarishdan ajralmagan holda malakasini oshirayotgan xodim;

3).Ishlab chiqarishdan ajralmagan holda (sirtqi, kechki) ta’lim muassasalarida o’qiyotgan xodimlarni huquqlarini kafolatlashni ko’zda tutadi.

Ishlab chiqarishning bevosita o’zida kasbga doir ta’lim olayotgan xodimlar deganda shogird tushish asosida kasb-hunar egallayotgan shaxslar nazarda tutiladi. Bunda shogird shogirdlik davrida faqat kasb o’rganish bilan band bo’ladi.

SHogirdlik – ishlab chiqarishdan ajralmagan holda yangi kasb, hunar, malakaga ega bo’lish maqsadida kasb egallashga talabgor shaxsni yuqori malakali, katta ishlab chiqarish tajribasiga ega bo’lgan ustaga biriktirib qo’yish yo’li bilan kasbiy tayyorlash jarayoni nazarda tutiladi.
SHogirdlik munosabatlari fuqaro bilan korxona o’rtasida mehnat huquqiy aloqa o’rnatilish shakli bo’lib sanaladi. Biroq, odatdagi mehnat shartnomaviy munosabatlardan farqli ravishda shogirdlik munosabatlari muayyan kasb yoki lavozimga oid mehnat vazifalarni bajarish maqsadida emas, balki, ta’lim olish, kasb egallash uchun yuzaga keladi. SHogirdlikka oid munosabatlarda ham mehat vazifalarni bajarish nazarda tutilsa-da, ammo bu ikkinchi planda turadi.
Ishlab chiqarish ta’limi, odatda, ikki bosqichda: birinchi bosqichi — ishlab chiqarish ta’limi ustasi (yo’riqchisi) rahbarligida kasb-hunar kolleji, o’quv markazi, o’quv-kurs kombi-nati, texnika maktabi va korxonalarning ana shu maqsadlar uchun yaratilgan o’quv-moddiy bazasida; ikkinchi bosqichi — korxonalarning ish o’rinlarida o’quv guruhi tarkibida ishlab chiqarish ta’limi ustasi (yo’riqchisi) rahbarligida o’tkaziladi.
O’zbekiston Respublikasi milliy mehnat qonunchiligida hozircha shogirdlikka oid mehnat munosabatlarini tartibga solish faqatgina O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1999 yil 2 iyulda 762-son bilan davlat ro’yxatidan o’tkazilgan ishsiz shaxslarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash, ularning malakasini oshirishni tashkil etish to’g’risidagi Nizom bilan tartibga solinmoqda, biroq, bu nizom Bandlikka ko’maklashish markazlari orqali ishsiz sifatida rasmiy ro’yxatga olingan shasolarni kasbga tayyorlash va malakasini oshirishga taalluqli.
bo’lib, erkin tarzda korxona va tashkilotlar-ning bevosita o’zlari tomonidan yoki ularning buyurtmalariga ko’ra malakali ishchi kadrlari tayyorlashga tatbiq etilishi mumkin emas.
SHu sababli shogirdlik yo’li bilan ishchi kasblariga tayyorlash va malaka oshirishning huquqiy asoslari barpo qilinishi, shunga oid yangi moddalar O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksiga kiriti-lishi, shu sohaga oid Hukumat qarorlari, idoraviy me’yoriy huj-jatlar ishlab chiqilishi va qabul qilinishi kerak.
Ishlab chiqarishdan ajralmagan holda malakasini oshirayotgan xodim ish beruvchi tomonidan kasb o’rganish, malakasini oshirish uchun maxsus o’quv kurslariga yoki ta’lim muassasalariga ma’lum muddatga yuboriladi. SHu davrda uning ish joyi (lavozimi) va o’rtacha oylik ish haqi saqlab turiladi.
Ish beruvchi maxsus o’quv kombinatlari, kurslari yoki ta’lim muassasalarida kasb o’rganib yoki o’z malakasini oshirib qaytgan xodimga yangi kasbda ishlash imkoniyatini ta’minlab berishi kerak.
Ishlab chiqarishdan axralmagan holda (sirtqi, kechki) ta’lim muassasalarida yangi kasb, o’qiyotgan xodim hunar egallash yoki mutaxassisi bo’lish.
Mehnat kodeksining 249-moddasiga ko’ra ta’lim muassasalarida ishlab chiqarishdan ajralmagan holda o’qib, o’quv rejasini bajarayotgan xodimlar mehnat to’g’risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlarda belgilangan tartibda ish joyidan haq to’lanadigan qo’shimcha ta’tilga chiqish, qisqartirilgan ish haftasi sharoitida ishlash va boshqa imtiyozlar olish huquqiga egadirlar.
Umumta’lim maktablarida ishlab chiqarishdan ajralmagan holda muvaffaqiyatli o’qiyotgan xodimlar uchun o’quv yili davrida bir ish kuniga qisqartirilgan ish haftasi yoki shunga muvofiq keladigan miqdorda qisqartirilgan ish soati (hafta davomida ish kuni qis-qartirilgan bo’lsa) belgilab qo’yiladi, qishloq joylardagi umum-ta’lim maktablarida o’qiyotganlar uchun esa, ikki ish kuniga qisqartirilgan ish haftasi yoki shunga muvofiq keladigan miqdorda qisqartirilgan ish soati (hafta davomida ish kuni qisqartirilgan bo’lsa) belgilab qo’yiladi.

Umumta’lim maktablarining o’quvchilari olti kunlik ish haftasida ishlayotgan bo’lsalar, o’quv yili mobaynida kamida o’ttiz olti ish kuni yoki shunga muvofiq keladigan miqdorda ish soati davomida ishdan ozod qilinadilar. Besh kunlik ish haftasida ishlangan taqdirda, ishdan ozod qilinadigan ish soatlarining umumiy miqdori saqlab qolinadi, ishdan ozod qilinadigan ish kunlarining miqdori esa, ish smenasining muddatiga qarab o’zgaradi.

Ishdan ozod qilingan vaqt uchun o’quvchilarga asosiy ish joyida oladigan o’rtacha oylik ish haqining kamida ellik foizi to’lanadi, lekin bu belgilangan eng kam mehnat haqi miqdoridan oz bo’lmasligi kerak.
Hunar-texnika bilim yurtlarida (kasb-hunar kollejlarida) ta’lim olishning kechki shaklida ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olayotgan xodimlar imtihonlarga tayyorlanish va ular-ni topshirish uchun asosiy ish joyidagi o’rtacha ish haqi saqlangan holda yil mobaynida kamida o’ttiz ish kuniga ishdan ozod qili-nadilar.
Oliy o’quv yurtlarida ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olish bilan bog’liq holda xodimlarga kirish imtixonlarini topshirish, kursdan-kursga o’tish imtihon va sinovlarini topshirish, bitiruv malaka ishlarini bajarish va yakuniy davlat nazorat imtihonlarini topshirish uchun o’rtacha ish haqi saqlab qolingani holda qo’shimcha ta’tillar berish nazarda tutilgan.
Masalan, Mehnat kodeksining 256-moddasiga muvofiq Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida ta’lim olayotgan xodimlarga laborato-riya-imtihon sessiyasida qatnashish davrida quyidagi tartibda: birinchi va ikkinchi kursda ta’limning kechki shaklida oliy o’quv yurtlarida ta’lim olayotganlarga har yili kamida yigirma kalendarь kun, o’rta maxsus o’quv yurtlarida ta’lim olayotganlarga har yili kamida o’n kalendarь kun, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida sirtdan ta’lim olayotganlarga esa, har yili kamida o’ttiz kalendarь kun, uchinchi va undan keyingi kursda ta’limning kechki shaklida oliy o’quv yurtlarida ta’lim olayotganlarga har yili kamida o’ttiz kalendarь kun, o’rta maxsus o’quv yurtlarida ta’lim olayotganlarga har yili kamida yigirma kalendarь kun, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida sirtdan ta’lim olayotganlarga esa, har yili kamida qirq kalendarь kun, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida bitiruv imtihonlarini topshirish davrida kamida o’ttiz kalendarь kun, diplom loyihasini (ishini) tayyorlash va yoqlash davrida oliy o’quv yurti talabalariga to’rt oy, o’rta maxsus o’quv yurti talabalariga esa ikki oy muddat bilan o’rtacha oylik ish haqi saqlangan holda qo’shimcha ta’tillar beriladi.
Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarining oxirgi kurslarida o’qiyotgan xodimlarga diplom loyihasiga materiallar to’plash uchun o’ttiz kalendarь kun muddat bilan ish haqi saqlanmagan holda ta’til beriladi. Mazkur ta’til davrida talabalar va o’quvchilarga umumiy asoslarda stipendiya tayinlanadi.