Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi

Uyqu va uyqu gigiyenasi.
Uyqu organizm uchun zarur fiziologik jarayonlardan hisoblanadi. U nerv
sistemasi va butun organizmning normal faoliyatini ta’minlaydi. I.P.Pavlov
ko’rsatishicha uyqu bosh miya yarim sharlar po’stlog’ining hamma yuzasida
ichki tormozlanishning irradisiyalanishi natijasida hosil bo’lib, bu tormozlanish
irratsiyasi bosh miyaning quyi bo’limlariga, oraliq va o’rta miyaga ham
tarqaladi. Uyqu vaqtida uzunchoq miya faoliyati to’xtab qolmaydi. Odam
o’rta hisobda bir sutkada 8 soat uxlaydi. Uyqusiz 4-5 sutka yurishi
mumkin. Uzoq uyqusizlik nerv, ruhiy kasalliklarini keltirib chiqaradi. Odam
umrining 3:1 qismi uyquga ketadi. Uyquning quyidagi turlari mavjud: tabiiy
fiziologik uyqu, gipotik uyqu,
narkotik uyqu. Tabiiy fiziologik uyqu har
kun tundagi normal uyqudir. Odam organizmining tabiiy fiziologik uyquga
ehtiyoji yoshga qarab turlicha bo’ladi. Chaqaloqlarda 21-22
soat, 13-14
yoshda 9.5-10 soat, katta bolalarda 8 soat. Tungi uyqu 3-5 stikldan
iborat bo’lib, har qaysi shaklda sekin va tez uyqu davrlarga takrorlanib

---

turadi. Sekin uyqu davrida 1. 1.5 soat, tez uyqu davri 10-30 minut davom
etadi tush ko’rish sodir bo’ladi.
Gipotik uyqu boshqa odam yoki gipnozchining har xil so’zlari va
harakatlari ta’sirida yuzaga keladi. Bunda gipnozlangan odamning bosh miya
sharlarining po’stloq qismdagi nerv markazlarining hammasi, balki ma’lum
qismi tarmozlanadi. Shuning uchun gipnoz
holatidagi odamda fikrlash,
ong kabi oliy nerv faoliyatiga xos xususiyatlar vaqtinchayo’qoladi, lekin
harakatlanish, gapirish qobilyati saqlanadi. Shuning uchun u gipnozchining
buyruqlaini bajaraveradi.
Narkotik uyqu har xil kimyoviy dori moddalari ta’sirida bosh miya
nerv hujayralarida tormozlanish holati yuzaga kelishi bilan harakterlanadi.
Uyqu gigiyenasi- bolalar va o’smirlar uyqusini gigiyenik jihatdan to’g’ri
uyushtirish ularning ish qobilyatini bo’lishini ta’minlovchi omillardan hisoblanadi.
Bola o’rnini qulay bo’lishi, belgilangan vaqtda doimo uxlash uyqu
gigiyenasidan muhim ahamiyatga ega. Uyqudan avval xonani shamollashtiris,
toza havoda sayr qilish, tishlarini tozalash oyoq-qo’llarini iliq suvda yuvish
tavsiya etiladi. Bola uxlashdan 1,5-2 soat oldin ovqatlangan bo’lishi kerak.
Xona harorati 20 C atrofida saqlanishi tavsiya etiladi. Bolaning o’rni juda
yumshoq yoki juda qattiq bo’masligi kerak. Uyqu gigiyenasiga rioya qilinsa
bola tiniq uxlaydi, ish qobilyati va kayfiyati yuqori bo’ladi.