Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi

Bosh  miya  katta  yarimsharlari  po’stlog’i.  Katta  yarimsharlar,  ya’ni 
oxirgi   miya kattaligi bo’yicha bosh  miyaning qolgan barcha bo’limlarini birga 
qo’shib hisoblaganda, ulardan ko’p marta ustunlik qiladi va miyacha bilan birga 
ularning ustini qoplab turadi. Har bir yarimsharda peshona, tepa, chekka va ensa 
bo’laklari  bo’ladi.  Yarimsharlar  bag’rida  qorinchalar  nomini  olgan  bo’shliqlar 
bor.  Ular  suyuqlik  bilan  to’lgan  bo’lib,  miya  to’qimalaridagi  moddalar 
almashinuvi    shu  suyuqlik  orqali  amalga  oshadi.  Katta  yarimsharning  qolgan 
barcha massasi nerv tolalaridan hosil bo’lagan oq modda, bazal yadrolar nomini 
olgan kulrang modda to’plamidan iborat. 
Oxirgi  miya  yarimsharlarining  butun  yuzasi  yopqichga  o’xshash  kulrang 
modda qavati bilan qoplangan, u bosh  miya po’stlog’i deb ataladi. U oliy  nerv 
sistaemasining oliy bo’limi bo’lib, bir butun organizm faoliyatini uning tevarak-
atrof  bilan  murakkab  o’zaro  munosabatlari  bilan  birga  shakllantiradi, 
muvofiqlashtirib va muvozanat qilib turadi. Po’stloqning qalinligi miyaning turli 
qismlarida  bir  xil  bo’lmaydi  va  1mm  dan  5  mm  gacha  o’zgarib  turadi.  Uning 

---

 
135 
butun  yuzasi  ko’p  sonli  egatchalar  bilan  qirqilgan  bo’li,  ular  orasida  pushtalar 
bo’ladi.     
Bosh  miya  po’stlog’ining  har  qaysi  qismi  anatomik  belgilaridan  tashqari, 
funksional  belgilari  bilan  ham  boshqa  qismlaridan  farq  qiladi.  Hozirgi  vaqtda 
po’stloqning 50 dan ziyod turli  xil qismlari aniqlangan bo’lib, ularning har biri 
nerv  bo’laklarining  to’plami,  o’lchami,  joylashuvi  bo’yicha  boshqalaridan  farq 
qiladi  va  muayyan  biror  axborot  yoki  signalni  qabul  qilishga  moslashgan 
bo’ladi.  Bu  barcha  belgilarga  asoslanib,  CCCR  Meditsina  Fanlari 
akademiyasining  Miya  instituti  orqa  miya  po’stlog’ining  sitoarxitektonik 
maydonlari  kartasini  yaratgan.  Ayrim  qavatlar  va  maydonlarning  hujayralari 
orasida doimiy bog’lanish mavjud bo’ladi va vaqtinchalik bog’lanish ham paydo 
bo’lib turadi. 
Bosh  miyaning  funksional  asimmetriyasiga  qaramay,  o’ng  va  chap 
yarimsharlar  bir-biri  bilan  to’xtovsiz  axborot  ayirboshlab,  to’liq  hamkorlikda 
ishlaydi  va  olamni  obyektiv  idrok  qilish  uchun  obyektiv  imkoniyat  yaratadi. 
Ular    ayrim  bloklardan  tuzilgan  yaxlit  bir  miyani  tashkil  etib,  bu  bloklar  turli 
axborotlarni to’plash, analiz qilish saqlash hamda ular oldida paydo bo’ladigan 
muammolarni hal qilish uchun qarorlar qabul qilishga zarurdir.