Yosh matematik to`garagining yillik ish reja va ishlanmalari ushbu qo`llanmani sotib olgan bo`lsangiz sizga bu omonat tariqasida berildi ushbu qo`llanmani hech

Tayanch kompetensiyalar: Axborot bilan ishlash kompetensiya elementi: mavzu doirasida ko’rsatilgan multimedia ilovalariga ongli munosabat bildirish. Fanga oid kompetensiyalar: aniq hisob – kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarni tuza olish.

Qoldiqli bo’lish.

14 ta yong'oqni uchta tipratikanga teng taqsimlash kerak bo'lsin. Bu holda har bir tipratikanga 4 tadan yong'oq tegadi va 2 ta yong'oq ortib qoladi (1- rasm).

Har doim qoldiq bo'luvchidan kichik bo'ladi.

Qoldiqli bo'lishda bo'linuvchini topish uchun, to'liqsiz bo'linmani bo'luvchiga ko'paytirib, hosil bo'lgan ko'paytmaga qoldiqni qo'shish kifoya.

1. Qoldiqli bo'lishni bajaring:

a) 546: 5= J:109 (1q); b) 310 : 7= (44 (2qoldiq) ); d)210:19= (11 1qoldiq);

2. Shunday sonni topingki, uni:

a) 43 ga bo'lganda, 25 hosil bo'lib, 17 qoldiq qolsin; (1092)

b) 119 ga bo'lganda, 31 hosil bo'lib, 29 qoldiq qolsin. (3718)

Namuna: a) Ma'lumki, qoldiqli bo'lishda bo'linuvchini topish uchun to'liqsiz bo'linmani bo'luvchiga ko'paytirib, hosil bo'lgan ko'paytmaga qoldiqni qo'shish kerak. Demak, izlanayotgan son 32 • 24 + 13 ga ya'ni 781 ga teng bo'ladi.

Bir son ikkinchisiga har doim ham bo’linavermaydi.Aytaylik, 111 kitobni 9 ta o’quvchiga baravar taqsimlash kerak bo’lsin.Agar har bir o’quvchiga 12 tadan kitob taqsimlansa (12∙9=108) ,u holda 3 kitob ortib qoladi , har bir o’quvchiga 13 tadan taqsimlansa (13∙9=117), 6 ta kitob yetmaydi.

Bu mulohazalardan ko’rinadiki , 9 ga ko’paytirganda 111 ni beradigan natural son mavjud emas .

Demak, 111 soni 9 ga bo’linmaydi . Ammo 111=12∙9+3 deb yoza olamiz.

Bu ifodada 111 bo’linuvchi , 12 to’liqsiz bo’linma , 9 bo’luvchi 3 qoldiq bo’ladi.

Bo’lishda qoldiq doim bo’luvchidan kichik bo’lishi lozim.

Qoldiqli bo’lishning to’g’ri bajarilganligini tekshirish uchun to’liqsiz bolinmani bo’luvchiga ko’paytirib , qoldiqni qo’shish kerak. Shunda bo’linuvchi chiqishi lozim. Buni harflar yordamida quyidagicha yozish mumkin : p=nq+r, bu yerda p-bo’linuvchi, q-bo’luvchi , n-to’liqsiz bo’linma , r-qoldiq va r .

Misollar:

1. 
   128:9=14 (2 qoldiq) , ya’ni 128=9∙14+2; (2<9);
   
2. 
   727:7=103 (6 qoldiq), ya’ni 727=7∙103+6; (6<7)