Yosh fiziologiyasi va gigiyena

Bosh skyelyeti.

Bosh skeleti 2 qismga ajratiladi; miya qutisi suyaklari va ko’z suyaklari. Bolalarda bosh- skeletining yuz qismi miya qutisi qismiga nisbatan kichikroq bolaning yoshi ortishi bilan bu farq yuqolib boradi. Bosh skeleti bolaning 2 yoshigacha bir tekis usadi. Bolaning 1,5 yoshida kalla suyaklaridagi liqildoqlar tuliq suyaklashadi, 4 yoshida miya qutisining choklari hosil bo’ladi. Kalla suyaklari 3-4 yoshda, 6-8 yoshda, 11-15 yoshgacha tez o’sadi. Bu o’sish 20—30 yoshgacha davom etadi.

Umurtqa pog’onasi.

Umurtqa pog’onasi - alohida umurtqa suyaklaridan va umurtqalararo tog’aylardan tashkil topgan. Umurtqa pog’onasi skeletning o’qi va tayanchini hosil qiladi va orqa miyani turli tashqi ta‘sirdan saqlaydi. Umurtqa kanali yuqoridan miya fisi bushligiga, pastdan dumg’aza suyagining teshigi bilan tugaydi. Umurtqa pog’onasining yonida umurtqalararo teshik bo’lib, bu teshiklardan orqa miya nervlari, qon tomirlari va limfa tomirlari kiradi va chiqadi. Umurtqa pog’onasi 33-34 umurtqalardan tashkil topgan bo’lib, bo’lardan 7 tasi buyin, 12 ta ko’krak 5 ta bel, 5 ta dumg’aza va 4-5 ta dum umurtqalaridir. Katta odam umurtka pog’onasi «4 ta egrilikdan iborat. 1-chi egrilik bo’yin qismida oldinga qarab bo’rtib chiqqan. 2-chi egrilik ko’krak qismida orqaga qarab, 3- chi egrilik bel qismida oldinga qarab. 4-chi egrilik dum va dumg’aza qismida orqaga qarab bo’rtib chiqqan. Bog’cha yoshining oxirida umurtqa pog’onasining egriliklari hosil bo’ladi. Usmirlik davrida bel egriligi vujudga keladi. Odamning 23-26 yoshida umurtqaning barcha qismi suyaklanadi. Umurtqa pog’onasining egiluvchanligi tog’ay to’qimasining bulishi va tugallanmagan suyaklanish tufayli parta va stollarda» notug’ri utirishi natijasda umrtqa pog’onasining notug’ri shakllanishi - umurtqa pog’onasining bir tomonga egilishini, skolioz va boshqa patalogik holatlarga olib keladi. Umurtqa pog’onaning buyin va bel qismi juda harakatchang. Umurtqa pog’onaning uzunligi erkaklarda 75 sm, ayollarda 68 sm ga teng.Umurtqa pog’onasi bo’kiladi va yoziladi, o’ng va chapga egiladi ko’|ndalang o’q atrofida buriladi.

Ko’krak qafasi skyelyeti.

Ko’krak qafasi 12 juft qovirg’alar va tush suyagining birikishidan hosil bo’ladi. Ko’krak qafasining shakli 2 xil: uzun ensiz va qisqa keng. Ko’krak qafasining asosiy shakllari konussimon, tsilindirsimon va yassi 6o’lishi mumkin. Ko’krak qafasiiing shakli bolaning yoshi ortishi bilan o’zgarib turadi. Bolaning bir yoshida ko’krak qafasi konus shaklida bo’ladi. Bolaning 12— 13 yoshlarida uning shakli katta odamnikiga uxshash bo’ladi. Ko’krak qafasining jinsiy farqi 15 yoshdan boshlanadi. Nafas olganda ug’il bolalarda Ko’krak qafasidagi pastki qovirg’alar qiz bolalarda esa yukoriga qovirg’alar ko’tariladi. Ko’krak qafasining aylanasida ham jinsiy farq seziladi. 3 yoshdan 10 yoshgacha ko’krak kafasining aylanasi 1 yilda 1-2 sm, jinsiy voyaga yetish davrida esa 11 yoshdan boshlab 2-5 sm ga ortadi. Bolaning tana og’irligi ortishi bilan ko’krak qafasining aylanasi ham ortadi. Jinsii koyaga yetish davrida yez va kuz oilarida Ko’krak qafasiniig aylanasi tez usadi. Uning rivojlanishi skelet muskullariga ham bog’liq. Suzish, qayiq xaydash yaxshi ta‘sir kursatadi. Bolani partaga notug’ri utkazish, partaga o’qragini tirab utirish natijasida ko’krak kafasi deformatsiyalanadi. Bundan tashqari turli raxit, o’pka shamollashi ham uning

rivojlanishita salbiy ta‘sir ko’rsatadi.

Qo’l skyelyeti.

Qul skeleti yelka kamarining suyaklari-kurak va umrov, bilak, tirsak, nanja suyaklaridan iborat. Yelka suyagi 20-25 yoshda, bilak suyagi 21-25 yoshda, tirsak suyagi 21-24 yoshda, kaft usti suyaklari 10-13 yoshda, kaft suyaklari 12 yoshda, barmoq; falanga suyaklari 9-11 yoshda suyaklanadi. U narsa ta‘lim-tarbiya, mehnat, jismoniy tarbiya, rasm solish va yozishda e‘tiborga olinishi kerak.

Oyoq skyelyeti.

Oyoq skeletiga chanoq kamarining uyaklari va son suyagi, boldir suyaklari va panja suyaklari kiridi. Chanoq suyaklarining suyaklanishi jismoniy tarbiya va mexnatda e‘tiborga olinishi kerak. Chanoq suyaklarining notug’ri birikishi uzoq muddat noto’g’ri utirish, tik yurish, og’ir yuk kutarish, ovqatlanishning yetarli bo’lmasligi natijasida vujudga keladi. Son va kapa, kichik boldir suyaklari 20-24 yoshda kaft oldi suyaklari 17-21 yoshda, oyoq panja falangalari 15-21 yoshda tuliq suyaklanadi. Oyoq panjasi uzoq muddat tik turish, tor oyoq kiyim kiyishganda oyoq panjasi tekislanadi va tekis panja kasali vujudga keladi.