Yorug’lik hodisalari

Mavzu tartibi	Mavzular
Soat
1.	43	Kirish suhbati. Yorug‘likning tabiiy va sun’iy manbalari.	1
2.	44	Yorug‘likning to‘g‘ri chiziqli tarqalishi. Soya va yarim soya.	1
3.	45	Quyosh va Oy tutilishi.	1
4.	46	Yorug‘lik tezligi. Yorug‘likning qaytishi va sinishi.	1
5.	47	Yorug‘lik hodisalari haqida Beruniy va Ibn Sino fikrlari.	1
6.	48	Yassi ko‘zgu.	1
7.	49	Linzalar haqida tushuncha. Linza.	1
8.	50	Shisha prizmalar yordamida yorug‘likning tarkibiy qismlarga ajralishi. Kamalak.	1
9.	51	Laboratoriya ishi. Yassi ko‘zgu yordamida yorug‘likning qaytishini o‘rganish.	1
10.	52	Laboratoriya ishi. Shisha prizma yordamida yorug‘likning spektral ajralishini o‘rganish.	1
11.	53	Masalalar yechish.	1
12.	54	Oraliq nazorat ishi. MSNI. №7	1

Endi ayrim tushuncha va qonunlarni qanday talqin qilish va o‘quvchilar ongiga singdirish masalasiga to‘xtalamiz. Yorug‘likning o‘zi nima?

Yorug‘lik-nurlanish bo‘lib, lekin uning ko‘z idrok qiladigan qismidir. Shuning uchun, yorug‘likni ko‘rinadigan nurlanish deb yuritiladi. Yorug‘likning ana shu ko‘rinadigan qismini “Yorug‘lik hodisalari” bo‘limida o‘rganamiz.
Fizikaning yorug‘lik nurlanishiga bag‘ishlangan bo‘limi “Optika” deb ham ataladi.
Optika – grekcha optos – so‘zidan olingan bo‘lib, ko‘rinadigan, ko‘z ilg‘aydigan ma’noni anglatuvchi so‘zdan olingan. Yorug‘likning jonli mavjudot hayotidagi ahamiyati juda ham kattadir.
Inson buyumlarni qachon ko‘radi? O‘sha buyum yo yorug‘lik chiqarsa, ya’ni yorug‘lik manbai bo‘lsa, yoki tushgan yorug‘likni bir qismini qaytarsa, ana shu qaytgan yorug‘lik jonli mavjudot ko‘ziga tushsagina uni ko‘raoladi. Inson tunda ham ko‘zining ko‘rish qobiliyatini ta’minlash uchun yorug‘lik manbalarini yaratgan. O‘zidan yorug‘lik chiqaradigan jismlar yorug‘lik manbalari deyiladi. Shu yerda o‘quvchilar bilan suhbat o‘tkazish orqali tabiiy va sovuq yorug‘lik manbalari haqida suhbat o‘tkaziladi.
Yorug‘likka tegishli bir qancha qonunlar mavjud bo‘lib, ulardan biri yorug‘likning to‘g‘ri chiziqli tarqalish qonunidir. Bu qonunni tushuntirish uchun “Yorug‘lik nuri” tushunchasidan foydalaniladi.
Yorug‘lik tarqaladigan yo‘nalish yorug‘lik nuri deb ataladi. Yorug‘lik nuri to‘g‘ri chiziqdan iboratdir. Yorug‘lik shaffof bir jismli muhitda (havoda, suvda, shishada) to‘g‘ri chiziq bo‘yicha tarqaladi.
Imkoniyat bo‘lsa shu yerda Obuskar kamerasi bilan tajriba ko‘rsatiladi (12-rasm).



Yorug‘likning to‘g‘ri chiziqli tarqalishi asosida yorug‘lik tushayotgan jism orqasida soya va yarim soya hosil bo‘lishi, Quyosh va Oy tutilishlari tushuntiriladi. Bu ma’lumotlar darslikda yetarlicha keng yoritilgani uchun to‘xtalmadim.
B iror sirtga yorug‘lik tushganda qanday hodisalar ro‘y berishini o‘rganamiz. Birinchidan yorug‘likning bir qismi jism sirtidan qaytadi. Bu hodisani yorug‘likning qaytish qonunlarida o‘rganamiz. Ikkinchidan yorug‘likning bir qismi sinib jism ichiga o‘tadi. Buni yorug‘likning sinish qonunlarida o‘rganamiz. Uchinchidan yorug‘likning bir qismi yutiladi. Buning natijasida jism isiydi. AL va KHK larida yorug‘likning yutilish qonunlari o‘rganiladi. Buni Kirxgoff qonuni deb ataladi.
Yorug‘likning qaytish va sinish qonunlari ham 6 sinf darsligida yaxshi mazmunli yoritilgani uchun to‘xtalib o‘tirmaymiz.
VI sinf o‘quvchilariga yana shuni ham alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, oq sirtlar yorug‘likni ko‘p qaytaradi, nam yutadi, natijada ko‘p isimaydi, aksincha qora sirtlar esa yorug‘likni ko‘p yutadi, natijada tez isib ketadi.