Yoqubjonova nigora abdusamatovnaning

Sifat yasovchi qo‘shimchalarning uslubiy xususiyatlari. Sifat yasovchi –li 

qo„shimchasi  –dor,  -kor  qo„shimchalari  va  ba-  old  qo„shimchasi  bilan  sinonimik 

munosabatda bo„ladi, shuning uchun ularning birining o„rniga ikkinchisini qo„llash 

mumkin. Masalan: go‗shtli- go‗shtdor, gunohli-gunohkor, savlatli- basavlat, lekin 

doim  ham  ularni  bir-biriga  almashtirish  mumkin  emas.  Masalan:  yurakli,  kuchli 

so„zlarini bayurak, yurakdor, yurakkor, kuchdor, bakuch, kuchkor deb bo„lmaydi. 

Sifat yasovchi –siz qo„shimchasi be-, - no old qo„shimchalari bilan sinonimik 

munosabatda bo„ladi. Shuning uchun ularni ko„pincha birining o„rnida ikkinchisini 

qo„llash  mumkin.  Masalan:  umidsiz-beumid-  noumid,  lekin  bu  qo„shimchalarni 

ham  doim  bir-biri  bilan  almashtirib  bo„lmaydi.  Masalan:  aqlsizni  beaql  deyish 

mumkin,  lekin  noaql  deb  bo„lmaydi.  Shuningdek  nomard,  noma‘lum  singari 

so„zlarda  no-  old  qo„shimchasi  be-  old  qo„shimchasi  va  –siz  qo„shimchasiga 

almashtirib  bo„lmaydi,  chunki  bu  so„zlar  fors-tojik  tilidan  o„zbek  tiliga  tayyor 

holda o„tga. Hozirgi o„zbek tilida yasalgan emas.  

Shunga  ko„ra  sifat  yasovchi  qo„shimchalardan  o„rinli  foydalanish  katta 

ahamiyatga ega.

54

 

Sifatlar  gapda,  asosan,  aniqlovchi  vazifasida,  ba‟zan  kesim  yoki  hol 

vazifalarida  ham  keladi.  Masalan:  Shahrimizda  ulkan  binolar,  go‘zal  istirohat 

bog‗lari,  tarixiy  yodgorliklari  ko‗p.  Shahrimizning  ko‗chalari  juda  go‘zal  va 

                                                           

52

  H.Eran. Türk dilinin etimolojik sözlüğü.  - Ankara. 1999. –B.121 

53

  X.A.Dadaboyev,  Z.T.Xolmanova.  Turkiy  tillarning  qiyosiy-tarixiy  grammatikasi  Toshkent:  Tafakkur  bo„stoni, 

2015. – В. 55.

 

54

 A.Nurmonv va boshqalar. Hozirgi o„zbek adabiy tili. – Toshkent. Ilm ziyo, 2011. – B.159 

---

47