Yoqubjonova nigora abdusamatovnaning

                          

                                                           

67

  Хамитова  А.  Туркий  тилларда  сифатнинг  интеенсив  формасига  доир(ўзбек,  ўйӻур,  қозоқ  тиллари

 

материаллари асосида) Ўзбек тили ва адабиёти.-Т.,1966 №5. Б.41-44 

68

 H.Eran. Türk dilinin etimolojik sözlüğü.  - Ankara. 1999. –B.121 

69

 Алишер Навоий. Муҳокамат ул луғатайн. Тошкент., 1994. Б.188 

70

 Алишер Навоий. Kўрсатилган китоб. Тошкент., 1994. Б.189 

---

55 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

UMUMIY XULOSALAR 

Turkiy  (o„zbek  va  turk)  tillardagi  sifat  so„z  turkumini  qiyoslash  natijasida 

shunday xulosalarga kelindi. 

O„zbek  tilida  predmet,  narsa-buyumning  belgisini  bildiruvchi,  qanday? 

qanaqa?  qaysi?  so„roqlariga  javob  bo„luvchi  sifat  so„z  turkumi  turk  tilida  shu 

so„roqlar bilan birga nechta? qancha? kabi so„roqlarga ham javob bo„lib keladi.  

So„zlarni  turkumlarga  tasniflashda  ham  har  ikki  tilda  farqli  jihatlarni 

ko„rishimiz  mumkin.  Sifat  leksemalari  tarkibiga  son  leksemalari  kiritilishini  turk 

tilida misollar orqali ko„rdik. 

Asliy  va  nisbiy  sifatlar  o„zbek  tilida  ham  turk  tillida  ham  mavjud  bo„lib, 

belgini to„g„ridan-to„g„ri darajalab ko„rsatuvchi asliy sifatlar turk tilida vasiflama 

sifatlari  deyilib,  predmetning  yoki  harakatning  belgisini  ifodalaydi.  doğru  (söz),  

yavaş hareket. Turk tilidagi nisbiy sifatlarning 5 turi (sayi sifatari, işaret sifatlari, 

soru sifatlari, belirsiz sifatlari) mavjud. O„zbek tilida nisbiy  sifatlarga to„g„ridan-

to„g„ri daraja shaklini ko„rsata olmaydigan sifat leksemalar kiradi. 

Sifatlarning  leksik-semantik  guruhlari  o„zbek  va  turk  tillari  misolida 

qiyoslanganda,  umumiy  miqdorda  9  ta  guruhdan  iborat  LSGlar  aniqlangan,  har 

biriga  ikki  tilning  sifat  turkumiga  oid  leksemalari  joylashtirilgan,  10-guruhda 

---

56 

 

miqdor  bildiruvchi  leksemalar  sifatida  turk  tilidagi  az,  çok,  bölüm,  bazı,  bırkaç, 

bütün kabi so„zlar kiritilgan. 

Turk  tilidagi  soru  sifatlari:  kaç,  hangi,  ne  ,  nasil,  nice,  neredeki,  kaçinci 

o„zbek  tilida  qaysi?  qanday?  qanaqa?  qayerdagi?  nechanchi?  kabi  so„roq 

olmoshariga to„g„ri keladi. 

O„zbek  tildagi  ko„rsatish  olmoshlaridan  bu,  shu,  u  turk  tilida  bu,  şu,  o 

ko„rinishida ışaret sıfatları deb nomlanadi. 

Sifat  so„z  turukumining    qiyosida  farqli  va  umumiy  holatlar  ochib  berildi. 

So„zlarni  turkumlarga  ajratishda  turk  tilshunosligida  son    so„z  turkumi  sifat  so„z 

turkumidan  ayrilmagan  holda  o„rganilishi  va  o„zbek  tilshunosligida  olmosh  so„z 

turkumi tarkibiga kiritilgan ba‟zi so„zlar ham turk tilshunosligida sifat so„z turkumi 

tarkibiga  kiritilganligi  yoritildi.  Turk  tilida  o„zbek  tilidan  farqli  o„laroq  sifat 

turkumiga oid leksemalar  alohida  ajratilmagan, ular  matn ichida  aniqlanadi va bu 

leksemalar boshqa o„rinlarda turli so„z turkumlari vazifasida kelishi mumkin. 

O„zbek  tili  va  turk  tilidagi  sifat  so„z  turkumining  yasalishi,  sifat  so„z 

turkumining  tuzilishiga  ko„ra  turlari,  har  ikki  tilda  sifat  darajalari  qiyosiga 

bag„ishlangan  masalalar  o„rganildi.  O„zbek  va  turk  tillarida  sifat  leksemalarining 

gap tarkibida qaysi gap bo„lagi bo„lib kelishi va otlashganda qaysi gap bo„laklari 

o„rnida kelishi kabi masalalar yoritib berildi.  

O„zbek  tilidagi  sifat  yasovchi  qo„shimchalardan  ayrimlari  turk  tilida  ham 

mavjudligi aniqlandi. Fors-tojik tilidan o„zbek tiliga o„tgan ser-, no-, be-, ba-, -dor, 

-kor  qo„shimchalar  turk  tilida  sifat  yasovchi  qo„shimchalar  tarkibida  mavjud 

emasligi aniqlandi.  

O„zbek tilidagi sifat darajalari va tur tilidagi sifat darajalarida farq mavjudligi, 

turk  tilida  darajalarning  4  turi  mavjud  (Tenglik  darajasi  =  Eşıtlık  derecesı, 

Ustunlik  darajasi=Üstünlük  derecesı,  Ekstremistik  (tezlik)  darajasi=  Aşırlık 

derecesı,  Eng  ko‗p  ustunlik  darajasi=En  üstünlük  derecesı)  bo„lin  bu  o„zbek 

tilidagi  sifatning  3  daraja  shakllaridan  biroz  farqlanishini  misollar  orqali  ochib 

berildi. 

---

57