Yo’nalishga kirish

 
160 
 
 
 
juda  kam  bo’lib,  qazib  olish  iqtisodiy  jixatdan  samarasiz  hisoblanadi.  Bunday 
jinslar atrof kon jinslari nomi bilan ataladi. 
Konlar zaxira ahamiyatiga ko’ra ikki turga bo’linadi: 
1)  qazib olinishi iqtisodiy jixatdan samarali; 
2)  qazib olinishi iqtisodiy jixatdan samarasiz. 
Konlarni  samarali  va  samarasiz  ajratish  uchun  undagi  foydali  ma'danning 
zaxirasi va shu zaxirani qazib olishga ketadigan harajat hisoblab chiqiladi. Ma'lum 
bir belgilangan vaqt ichida sarf qilingan harajatlar qoplansa, bunday konlar birinchi 
turga  kiritiladi.  Sarflangan  harajatlar  qoplanmaydigan  konlar  esa  ikkinchi  turga 
kiritiladi.  Ikkinchi  tur  konlar  keyinchalik  texnika  hamda  texnologiyaning  sharoiti 
natijasida birinchi tur konlar qatoriga o’tkazilishi mumkin. 
Foydali qazilma konlarini qazib olishda ularning shakli, katta-kichikligi, yer 
qobig’ida  joylashgan  o’rni,  tog’  jinslari  bilan  bog’liqligi  katta  ahamiyatga  ega, 
shunga ko’ra foydali qazilma konlarini qazib olish usullari va tizmlari mavjud. 
Konlarda  rudali  jinslar  bir  tomonga  to’g’ri  yo’nalgan  va  qatlam  shaklda 
bo’lib, har tomonga yo’nalgan va atrof jinslarga tekislik (yuza)lar orqali tutashgan 
bo’lishi  mumkin.  Ayrim  xollarda  rudali  jinslar  yirik  darzlar,  uzulmalar  tufayli 
yaxlitligini yuqotgan bo’ladi. 
Rudalar  tarkibidagi  metallar  turiga  ko’ra  ham  farqlanadi.  Bir  xil  metalli 
bo’lsa,  oddiy  ruda  deyiladi  (masalan,  ruda  tarkibida  faqat  temir  yoki  marganets 
bo’lishi  mumkin).  Agar  ruda  tarkibida  bir  necha  xil  metall  bo’lsa,  ko’p  tarkibli 
ruda deyiladi (masalan, rudada molibden, volfram va yana boshqa metallar bo’lishi 
mumkin). Rudalar boshqa xususiyatlari – zichligi, maydalanishi, bloklarning katta-
kichikligi,  ichki  tuzilishi,  oksidlanishi  va  boshqalar  bo’yicha  ham  farqlanadi. 
Rudaning  zichligi  deganda  1  kub  metr  hajmdagi  rudaning  birlik  miqdori 
tushuniladi. Ruda zichligi sifati bo’yicha quyidagicha bo’linadi: 
a) juda og’ir – (1m
3
 ruda og’irligi 3,5 t dan ortik); 
b) o’rtacha og’ir – (1m
3
 ruda og’irligi 2,5 t dan 3,5 t gacha); 
v) yengil (1m
3
 ruda 2,5 t dan kam). 

---

Konchilik sohasiga kirish