«Yol qurilish iqtisodi va ishni tashkil qilish» fanidan 5580600 «Тransport inshootlaridan foydalanish» va 5580200 «Bino va inshootlarini qurish»

вр
вр
р
б
Р
Д
П
П



Yol qurilish tashkiloti oladigan foydaning asosiy qismi (90-95%) qurilish-montaj 
ishlarini topshirilishidan hosil bolib, bajarilgan ishlarning smeta qiymatlari bilan haqiqiy 
tannarx ortasidagi farqga tegishli kompensatsiyalarni qoshib hisoblanadi. 
Foydaning umumiy miqdori bajariladigan ishlarning strukturasiga, qurilish 
tashkiloti faoliyatining masshtabiga va boshqa bir qator omillarga bogliq bolib, bu turli 
tashkilotlar faoliyatlarini taqqoslashni istisno qiladi. Shu sababli rejaviy va tahliliy hisob-
kitoblarni amalga oshirish paytida korxona ishlab chiqarish xojalik faoliyatining 
samaradorligini bildiruvchi korsatkich-rentabellik aniqlanadi. Rentabellik –balans 

---

102 
boyicha olingan davr mobaynida yol qurilish tashkilotining oz kuchi bilan bajarilgan 
qurilish montaj ishlarining smeta qiymatiga nisbatidan iborat. 
Pudratchi qurilish tashkilotlarida foyda miqdorini orttirishning bosh manbasi, 
qurilish montaj ishlari tannarxini pasaytirish hisoblanadi. Undan tashqari, balans boyicha 
olingan foyda tarkibiga noasosiy xojalik faoliyatidan olinadigan foyda ham kiradi. Ular 
qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
-yordamchi ishlab chiqarish mahsulotlarini chetga realizatsiya qilish; 
-noishlab chiqarish harajatlari va yoqotishlarni qisqartirish; 
-tegishli holatlarda jarimalar, pensiyalar va tovon pullarini undirib olish; 
-ortiqcha moddiy boyliklarni realizatsiya qilish va hokazolar. 
Тoliq xojalik hisobi va oz-ozini moliyaviy ta’minlashga otgan korxonalar foyda 
hisobiga 
iqtisodiy 
ragbatlantirish 
fondlarini 
shakllantiradilar 
hamda 
xojalik 
boshqaruvining yuqori tashkilotlari va davlat bilan ozaro iqtisodiy aloqalar tizimini 
amalga oshiradilar. Olingan foydani (daromadni) taqsimlanishida quyidagi ketma-ketlik 
(navbat) kozda tutiladi: 
-ishlab chiqarish fondlari, tabiiy va mehnat resurslari uchun tolovlar; 
-qisqa muddatli bank kreditlari uchun protsentlar tolash; 
-davlat (mahalliy) byudjetiga ajratmalar; 
-yuqori tashkilotning ishlab chiqarishni, fanni, texnikani rivojlantirish 
markazlashgan fondini tashkil etish uchun ajratmalar va rezervlar. 
Korsatilgan tolovlar va ajratmalardan qutilgandan song tashkilot va korxonalar 
ixtiyorida qoladigan qoldiq foyda (daromad) tasdiqlangan normativlar boyicha quyidagi 
maqsadlarga yonaltiriladi: 
-ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondiga; 
-moddiy ragbatlantirish fondiga (xojalik hisobining foydani normativlar asosida 
taqsimlashga asoslangan korinishini qollovchi tashkilotlar va korxonalarda). 
Bir qator yol xojaligi tashkilotlari toliq xojalik hisobi va oz-ozini moliyaviy 
ta’minlashga otishda iqtisodiy ragbatlantirish fondlarini shakllantirish manbai sifatida 
rejada kozda tutilgan avtomobil yollarini qurish va ta’mirlashda erishilgan tejamdan 
foydalanib, uning taqsimlanishi tartibi yuqorida bayon etilgan taqsimlanish bilan bir 
xildir. 

---

103 
Daromadni normativ boyicha taqsimlanishiga asoslangan xojalik hisobini 
qollovchi tashkilot va korxonalarda jamoaning xojalik hisobi boyicha olgan daromadidan 
ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondi hosil etilgan songgi qolgan qoldigi 
hisobidan mehnatga haq tolash yagona fondi shakllantiriladi. 
Avtomobil yollarini qurish va ta’mirlash qiymatini pasaytirish rejalashtirish, 
loyihalashtirish, qurilish materiallari ishlab chiqarish va qurilish montaj ishlarini 
yaxshiroq bajarish hisobiga erishiladi. 
Smeta qiymatini pasaytirishga quyidagilar hisobiga erishiladi: 
-rejalashtirish bosqichida - qurilishning ishlab chiqarish bazasini hudud boyicha 
ratsional joylashtirish va ishlab chiqarish quvvatlarini optimal belgilab olish, ishlab 
chiqarishni konsentratsiyalashtirish, ishlab chiqarishning bolimlarini bir maromda 
ishlashini ta’minlash; 
-loyihalashtirishda- hajmiy-planirovka va konstruktiv jihatdan eng maqsadga 
muvofiq yechimlarni tanlash. 
Avtomobil yollarini qurish va ta’mirlash ishlarining tannarxini pasaytirishni 
ta’minlovchilar: 
-rejalashtiruvchi 
organlar 
- 
qurilishni 
ratsional 
joylashtirish 
va 
konsentratsiyalashtirish; qurilish ob’ektlarini ratsional tanlash; qurilishning muddatlari va 
moliyalashtirishni yillar boyicha optimal taqsimlanishini belgilash orqali; 
-yol quruvchi va yol ta’mirlovchi tashkilotlar –samaraliroq ishlab chiqarish 
faoliyati hisobiga ishlarning tannarxini pasaytirish orqali amalga oshiradilar. 
+qurilish montaj ishlari tannarxini rejalashtirishning asosiy vazifalari ishlar 
tannarxini pasaytirishning mavjud bolgan real imkoniyatlarini izlab topish, yol qurilish va 
ta’mirlash qurilish tashkilotlariga tannarxni pasaytirish boyicha togri topshiriqlarni togri 
belgilash va bu topshiriqlarni bajarishning konkret yollarini aniqlashdan iborat. 
Тannarxni pasaytirish boyicha topshiriqlar foyda rejasiga muvofiq ravishda 
bevosita qurilish tashkilotlari tomonidan ishlab chiqiladi. Тannarni pasaytirish boyicha 
topshiriqlarning real bolishligi va imkoniyat darajasidan past bolmasligi uchun uni 
qurilish tashkilotiga rejalashtirilgan yil uchun belgilangan boshqa topshiriqlar, ishga 
tushuriladagan qurilish ob’ektlari, ishlari hajmi va mehnat unumdorligini kotarish 
boyicha qoyilgan topshiriqlar bilan ozaro muvofiqlashtirish kerak. 

---

104 
Avtomobil yollarini qurish va ta’mirlash tannarxini pasaytirishga quyidagi asosiy 
yonalishlar boyicha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish 
hisobga erishiladi: 
-progressiv mehnat vositalari va predmetlarini ishlab chiqarishga joriy etish; 
-yollar va yol inshootlari qurilishi va ta’mirlash texnologik tizimlarini 
takomillashtirish; 
-moddiy va mehnat resurslari sarfini qisqartiruvchi rezervlarni izlab topish va joriy 
etish; 
-ishlab chiqarish bolimlari, xizmat korsatuvchi xojaliklar va butun tashkilot 
faoliyatini optimal rejalashtirish va boshqarishning ilgor uslublari va tizimlarini joriy 
qilish; 
-mehnatni tashkil etishning progressiv usullarini joriy etish; 
-iqtisodiy ishlarning uslublari va formalarini takomillashtirish. 
Тannarxni rejalashtirish togridan-togri kalkulyatsiya qilish va omillar boyicha 
uslublarida amalga oshiriladi. 
Хarajatlarni kalkulyatsiya qilish rejada kozda tutilgan materiallar sarfi, mehnat va 
qurilish mashinalarining mashina smena sarfining ishlab chiqarish me’yorlari va bu 
resurslar uchun reja hisob-kitob narxlari asosida amalga oshiriladi. 
Bunda otkazilishi kozda tutilgan tashkiliy-texnikaviy tadbirlar natijasida 
erishiladigan bu uslubning amaliy hisob-kitoblarda qollanilishi ishlab chiqilgan 
yiriklashtirilgan me’yorlar va asoslangan reja hisob-kitob narxlarining yoqligi sababli 
chegaralangan. 
Тashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirish bilan bogliq bolgan iqtisodiy 
omillar ta’siri natijasida tannarxning reja darajasini belgilovchi (bazis yilida erishilganiga 
nisbatan), tannarxni omillar boyicha rejalashtirish uslubi keng qollanilish topdi.