Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[295].  Yuqoridagi usullardan tashqari bank amaliyotida murakkab 

foiz stavkasi usuli ham qo‘llaniladi. Undan uzoq muddatli kreditlashda 

foydalaniladi. Bu usulda asosiy summaning ustiga qo‘shib hisoblangan 

summa bitimning oxirgi muddatigacha kreditorga berilmaydi, ammo 

mijozning qarzi ko‘payib boraveradi. Bugungi amaliyotda bu usul 

jismoniy shaxslarning depozit schyotlari hisobida juda keng tarqalgan. 

Murakkab foiz stavkasini qo‘llashda qo‘shib hisoblanadigan summa 

qarz summasiga qo‘shiladi va unga foizni qo‘shib hisoblash davom 

etilaveradi. Buni quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin: 

 

---

 

460

( )

−

+

=

n

i

P

S

1

 

o‘zgarmas foiz stavkasi bilan bo‘lganda; 

k

i

i

i

P

S

n

k

n

n

⋅

+

⋅

⋅

⋅

+

⋅

+

=

)

1

(

...

2

)

1

(

)

1

(

2

1

– o‘zgaruvchi foiz stavkasi bilan bo‘lganda. 

 

Bu yerda:  

S – K yildan keyin bo‘ladigan qarz; 

P – berilgan ssuda summasi; 

i

f

 – foiz stavkasi; 

n

k

 – berilgan ssudaning davomiyligi (yillarda), ya’ni mazkur 

stavkani qo‘llanilish davri. 

Quyidagi shartli misolda murakkab stavkani qo‘llash tartibini ko‘rib 

chiqamiz. Aytaylik, bank mijozga: 

R = 10000 so‘m qarzni 5 yil muddatga 10 foiz yillik stavka bilan 

berdi.  

5 yildan keyingi bo‘ladigan qarzni hisoblang: 

S

5

 = 10000 · (1+0,1)

5

 = 16105 so‘m. 

Demak, qo‘shilgan foizlar 5 yil ichida: 

S

5 

– R = (16105 – 10000) = 6105 so‘mni tashkil qiladi. 

Agar bank oddiy foiz stavkalarini qo‘llaganda, u holda qarzni har 

yili undirib olardi va uning daromadi 5000 so‘mga teng bo‘lardi: 

(

)

m

so'

 

5000

5

10000

10

,

1

10000

=

⋅

−

⋅

=

к

x

i

x

P

 

Ko‘rib turibmizki, bank oladigan daromadlar o‘rtasidagi farq 

anchagina, ya’ni: 

Bank daromadi = 6105 – 5000 = 1105 so‘m. Shunda bankning sof 

daromadi 1105 so‘mga ko‘payadi.  

Agar har yili bir necha marta foiz qo‘shilib borsa, u holda 

yuqoridagi murakkab foizlarni hisoblash formulasi quyidagi ko‘rinishni 

oladi: 

 

S = P(1+1m)

N

 

 

Bu yerda:  

m – yilda qo‘shilgan foizlar soni;  

N – foiz qo‘shiladigan davrlarning umumiy soni. 

Bank qaysi operatsiyalar tufayli yoki qaysi usulni qo‘llasa ko‘proq 

foyda olishini har tomonlama tahlil qilishi lozim. Masalan, inflatsiyani 

hisobga olganda bank qancha foyda yoki zarar ko‘rishi mumkin? Yoki 

qarzni so‘rab olmay qo‘shilgan foizlar yig‘ilgani ma’qulmi? Yoki har 

yili kreditlarni kredit to‘lovlarini talab qilgan ma’qulmi? 

Shunga qarab foizlarni qo‘shishning turli usullari mavjud: ular 

---

 

461

ssudadan foydalanadigan kunlarning o‘zgarishi va yildagi kunlarning 

davomiyligi bilan belgilanadi. Masalan, ssudadan foydalanish kunlari 

aniq yoki taxminan aniqlanishi mumkin (bunda, har bir oyda 30 kun 

bo‘lgan deb hisoblanadi). Yildagi kunlar esa (365 yoki 366), yoki 

taxminan 360 kun deb qabul qilinadi. 

Shundan kelib chiqib, murakkab foiz stavkalari tegishli ravishda 

quyidagi usullarda hisoblanishi mumkin.