Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

50-jadval. 

Shartnoma turlari

 

 

№ 

Shartnoma 

turlari 

Tushunchalar 

1 2 

3 

1. 

Oldi-sotdi 

shartnomasi 

 

Bu shartnoma bo‘yicha bir taraf (sotuvchi) tovarni 

boshqa taraf (sotib oluvchi)ga mulk qilib topshirish 

majburiyatini, sotib oluvchi esa bu tovarni qabul qilish 

va uning uchun belgilangan pul summasi (bahosi)ni 

to‘lash majburiyatini oladi (FK, 386-modda). 

 

 

Chakana oldi-

sotdi shartno-masi 

 

Bu shartnomaga muvofiq tadbirkorlik faoliyati 

bilan shug‘ullanayotgan sotuvchi sotib oluvchiga 

shaxsiy maqsadlarda, ro‘zg‘orda yoki tadbirkorlik 

faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa maqsadlarda 

foydalaniladigan tovarni topshirish majburiyatini 

oladi. 

Chakana oldi-sotdi shartnomasi ommaviy hisob-

lanadi (FK, 425-modda). 

Bu degan so‘z, sotuvchi sotish uchun taklif etgan 

tovarni buning uchun tegishli haqni to‘lashga rozi 

bo‘lgan har qanday shaxs sotib olishga haqli (agarda 

qonunga zid bo‘lmasa, masalan, spirtli ichimliklar 

yosh bolalarga sotilishi mumkin emas). 

 

 

Mahsulot yetka-

zib berish shart-

nomasi 

 

Bunga muvofiq, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ul-

lanayotgan mahsulot yetkazib beruvchi – sotuvchi shart-

lashilgan muddatda yoki muddatlarda o‘zi ishlab chiqa-

radigan yoxud sotib oladigan tovarlarni sotib oluvchiga 

tadbirkorlik faoliyatida foydalanish uchun yoki shaxsiy, 

oilaviy maqsadlarda, ro‘zg‘orda va shunga o‘xshash 

boshqa maqsadlarda foydalanish bilan bog‘liq bo‘lma-

gan boshqa maqsadlarda foydalanish uchun topshirish, 

sotib oluvchi esa tovarlarni qabul qilish va ularning 

haqini to‘lash majburiyatlarini oladi (FK, 437-modda). 

---

 

385

 

 

Kontraktatsiya 

shartnomasi 

 

Unga muvofiq qishloq xo‘jaligi mahsulotini qayta 

ishlash yoki sotish uchun bunday mahsulotni xarid 

qiladigan shaxsga – tayyorlovchiga shartlashilgan 

muddatda topshirish (topshirib turish) majburiyatini 

oladi, tayyorlovchi esa bu mahsulotni qabul qilish 

(qabul qilib turish), uning haqini shartlashilgan 

muddatda muayyan bahoda to‘lash (to‘lab turish) 

majburiyatini oladi. (FK, 465-modda). 

 

 

Energiya ta’-

minoti shartno-

masi 

 

Unga muvofiq, energiya bilan ta’minlovchi 

tashkilot tutashtirilgan tarmoq orqali abonentga 

(iste’molchiga) energiya berib turish majburiyatini 

oladi, abonent esa qabul qilingan energiya haqini 

to‘lash, shuningdek, shartnomada nazarda tutilgan 

energiya iste’mol qilish tartibiga rioya etish, 

tasarrufidagi energetika shoxobchalaridan foydalanish 

xavfsizligini hamda o‘zi foydalanadigan energiya 

iste’mol qiluvchi asbob va uskunalarning sozligini 

ta’minlash majburiyatini oladi (FK, 465-modda). 

 

 

Ko‘chmas 

mulkni sotish 

shartnomasi 

 

Bunga binoan sotuvchi yer uchastkasi, bino, in-

shoot, kvartira yoki boshqa ko‘chmas mulkni sotib 

oluvchiga mulk qilib topshirishni o‘z zimmasiga oladi. 

Sotib oluvchi esa buning uchun tegishli haqni to‘lashi 

lozim. FKning 83-moddasiga binoan ko‘chmas mulk 

yerosti boyliklari, ko‘p yillik dov-daraxtlar, 

shuningdek, binolar va inshootlardan iborat. 

 

 

Korxonani so-

tish shartnomasi 

 

Unga muvofiq sotuvchi sotib oluvchiga butun 

korxonani mulkiy majmua sifatida topshirish 

majburiyatini oladi sotib oluvchi esa buning uchun 

tegishli haqni to‘lashi lozim. Korxonani sotib oluvchi 

shaxs tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tgan 

bo‘lishi shart emas. 

2. 

Ayirboshlash 

shartnomasi 

 

Unga ko‘ra shartnomada qatnashuvchi har bir taraf 

boshqa tarafga bir tovarni boshqa tovarga almashtirish 

yo‘li bilan mulk qilib topshirish majburiyatini oladi 

(FK, 497-modda). Uning mohiyati shundaki, 

shartnoma predmeti bo‘lgan biron bir tovar ikkinchi 

tarafga, odatdagidek, mazkur tovar qiymatini umumiy 

ekvivalent bo‘lgan yoki unga deyarli teng keladigan 

boshqa bir tovarga ayirboshlanadi. 

Shu sabab ayirboshlash barter deb ham yuritiladi. 

3. 

Hadya, 

xayr-ehson 

shartnomasi 

 

Unga ko‘ra bir taraf (hadya qiluvchi) boshqa taraf 

(hadya oluvchi)ga ashyoni tekinga mulk qilib beradi 

yoki berish majburiyatini oladi yoxud unga o‘ziga 

yoki uchinchi shaxsga nisbatan mulk huquqi (talabi)ni 

---

 

386

beradi yo berish majburiyatini oladi yoxud uni o‘zi 

yoki uchinchi shaxs oldidagi mulkiy majburiyatdan 

ozod qiladi yoinki ozod qilish majburiyatini oladi (FK, 

502-modda). 

Uning mohiyati shundaki, bunda mulk tekin 

topshiriladi, ya’ni hadya qiluvchining tasarrufida 

bo‘lgan ashyo hadya oluvchiga mol-mulk qilib 

o‘tkaziladi. 

4. 

Renta 

shartnomasi 

 

Unga muvofiq, bir taraf (renta oluvchi) ko‘chmas 

yoki ko‘char mol-mulkni boshqa tarafga (renta 

to‘lovchiga) beradi, renta to‘lovchi esa olingan mol-

mulk o‘rniga renta oluvchiga vaqt-vaqti bilan 

belgilangan pul summasiga yoki uni ta’minlash uchun 

boshqa shaklda mablag‘ berish tarzida renta to‘lash 

majburiyatini oladi. 

Renta shartnomasi real xarakterga ega, chunki unga 

muvofiq renta to‘lovchiga mulk o‘tkaziladi. Mulk 

o‘tkazilgandan so‘ng renta oluvchiga shartnoma 

bo‘yicha hech qanday majburiyat yuklanmaydi, oddiy 

qarz shartnomasi kabi faqat haq-huquq qoladi. Demak, 

renta bir tomonlama shartnomadir. 

5. 

Mulk ijarasi 

shartnomasi 

 

Bunga binoan bir taraf ijaraga beruvchi, ma’lum 

bir mulkni ikkinchi tarafga - ijaraga oluvchi haq 

baravariga vaqtincha foydalanish uchun topshirish 

majburiyatini oladi. Ijarachi shartnoma muddati 

tugashi bilan ijara mulkini qaytarishga majbur bo‘ladi. 

Mulk ijarasi shartnomasi arenda yoki prokat deb ham 

ataladi. 

6. 

Lizing 

shartnomasi 

 

Unga binoan lizing beruvchi (ijaraga beruvchi) bir 

taraf, lizing oluvchi (ijaraga oluvchi) ikkinchi 

tarafning topshirig‘iga binoan, ishlab chiqaruvchi 

(sotuvchi) uchinchi taraf bilan undan o‘z mablag‘i 

hisobiga lizing oluvchi uchun mol-mulk sotib olish 

haqida kelishish majburiyatini oladi. Lizing oluvchi 

esa buning uchun lizing beruvchiga lizing to‘lovlarini 

to‘lash majburiyatini oladi (FK 587-modda). 

Lizing beruvchi, lizing oluvchi va sotuvchi lizing 

subyektlaridir. 

7. 

Uy-joy ijarasi 

shartnomasi 

 

Unga asosan bir taraf - ijaraga beruvchi ikkinchi 

tarafga - ijaraga oluvchiga turar joyni yashash uchun 

haq baravariga topshirish majburiyatini oladi.  

8. 

Pudrat 

shartnomasi 

 

Unga binoan bir taraf (pudrat) ikkinchi taraf 

(buyurtmachi)ning topshirig‘iga binoan ma’lum bir 

ishni bajarish va uning natijasida buyurtmachiga 

---

 

387

belgilangan muddatda topshirish majburiyatini oladi, 

buyurtmachi esa ish natijasida qabul qilib olish va 

buning uchun haq to‘lash majburiyatini oladi (FK, 

631-modda). 

9. 

Topshiriq 

shartnomasi 

 

Bunga asosan bir taraf vakil, ikkinchi taraf 

topshiriq beruvchining nomidan va uning hisobidan 

muayyan yuridik harakatlarni sodir etish majburiyatini 

oladi. Vakil tuzgan bitim bo‘yicha huquq va 

majburiyatlar bevosita topshiriq beruvchida vujudga 

keladi. Agar topshiriqni bajarganlik uchun, qonun 

hujjatlarida yoki topshiriq shartnomasida nazarda 

tutilgan bo‘lsa, topshiriq beruvchi ishonchli vakilga 

haq to‘lashi shart (FK, 818-modda). 

10. 

Vositachilik 

shartnomasi 

 

Bunga asosan bir taraf (vositachi) ikkinchi 

tarafning (komitent) topshirig‘i bo‘yicha o‘z nomidan, 

biroq komitent hisobidan bir yoki bir necha bitimni 

haq evaziga tuzish majburiyatini oladi. U yozma 

ravishda tuziladi. Misol uchun, fuqarolar o‘zlariga 

tegishli bo‘lgan hamda fuqarolik muomalasida bo‘lgan 

iste’mol qilinadigan va iste’mol qilinmaydigan 

buyumlar bilan vositachilik shartnomasi tuzish orqali 

operatsiyalarni amalga oshiradi.  

11. 

Xo‘jalik 

shartnomasi 

 

Agar shartnoma tuzayotgan tomonlardan biri 

ishlab chiqaruvchi bo‘lsa, bunday hujjat xo‘jalik