Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

 

[231].  Pul oqimini tahlil qilish modeli korxonani boshqarish 

sohalari bo‘yicha pul mablag‘larining kirim-chiqim elementlarini 

guruhlashga asoslanadi. Bu sohalar quyidagi bloklardan iborat: 

 

korxona foydasi sohasidagi boshqarish; 

 

korxona jamg‘armasi va hisob-kitoblar sohasidagi boshqarish; 

 

moliyaviy majburiyatlar sohasidagi boshqarish; 

 

soliq va investitsiya sohasidagi boshqarish; 

 

xususiy kapital va kreditlar sohasidagi boshqarish. 

Bu model pul oqimini tahlil qilishning bilvosita usulidir. Uning 

Asosiy fond-

larning davr 

oxiridagi qi-

ymati 

–

Asosiy 

fondlarning 

davr boshidagi 

qiymati 

---

 

366

mohiyati quyidagicha: 

 

PO=PM

ICh

+PM

INB

+PM

MF

 

 

Bu yerda: 

PO – umumiy pul oqimi (sof pul mablag‘lari); 

PM

ICh

 – ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyati natijasida pul 

mablag‘larining o‘sishi (kamayishi); 

PM

INV 

– investitsion faoliyat natijasida pul mablag‘larining o‘sishi 

(kamayishi); 

PM

MF 

– moliyaviy faoliyat natijasida pul mablag‘larining o‘sishi 

(kamayishi). 

 

PM

ICh 

=PM

ST 

– T

EBX 

+ (F

TSh 

- F

TL

) - S

T

 

 

Bu yerda: 

PM

ST 

– sotuvdan tushgan pul mablag‘lari; 

T

EBX 

– yetkazib beruvchilar va xodimlarga to‘lovlar; 

F

TSh 

– foizlardan tushumlar; 

F

TL 

– to‘langan foizlar; 

S

T 

– to‘langan soliqlar. 

 

PM

INV 

= PM

AAS

- K

Q

 

 

Bu yerda: 

PM

AAS 

– asosiy aktivlarni sotishdan tushgan mablag‘lar; 

K

q 

– kapital qo‘yilmalar. 

 

PM

MF

 = K

R

 - QM

T

 + O

E 

+ O

 A 

- D

 T

 

 

Bu yerda: 

K

R

 – olingan kreditlar; 

QM

T

 – to‘langan qarz majburiyatlari; 

O

E 

– obligatsiyalar emissiyasi; 

O

A 

– aksiyalar emissiyasi; 

D

T 

– to‘plangan dividendlar. 

Pul oqimini tahlil qilishda kamida o‘tgan uch yil bo‘yicha ma’-

lumotlar olinishi lozim. Agar mijoz faoliyatida pul oqimining kirim 

qismi chiqim qismidan ustuvor o‘sishda bo‘lsa bu holat mijozning 

kreditga layoqatliligini, moliyaviy barqarorligini bildiradi. Aks holat esa 

mijozning reytingi pastligi va moliyaviy barqarorligining zaifligidan 

dalolat beradi. Pul oqimining tahlilini quyidagi jadval ma’lumotlarida 

ko‘rib chiqamiz (48-jadval). 

Pul oqimini tahlil qilish yordamida korxona boshqaruvidagi zaif 

tomonlar to‘g‘risida xulosa yasash mumkin. Masalan, mablag‘larning 

oqib ketishi: 

 

jamg‘armalarni boshqarish; 

---

 

367

 

debitor va kreditorlar bilan hisoblashish; 

 

moliyaviy to‘lovlar (soliqlar, foizlar, dividendlar)ni amalga 

oshirish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.