Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

 

11-jadval. 

Bank aktivlari toifalarining ta’rifi 

 

№ 

Bank aktivlari 

toifalari 

T a ‘ r i f l a r 

1 2 

3 

 

 

 

1. 

Tavakkalchilikdan 

xolis bo‘lgan 

aktivlar 

(tavakkalchilik 

koeffitsiyenti - 0 

foiz) 

– bankda va uning filiallarida naqd pul ko‘-

rinishida saqlanayotgan milliy va chet el valutasi 

(jumladan, yo‘ldagi naqd pul va bank omborlarida 

yoki Markaziy bank omborlarida saqlanayotgan oltin 

quymalar); 

– Markaziy bank va uning hududiy boshqarma-

larida vakillik va zaxira hisob raqamlaridagi 

mablag‘lar; 

– hukumat va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy 

bankiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri talablar va emitentlar 

tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar; 

– Iqtisodiy hamkorlik va Taraqqiyot (IHTT) Tash-

kilotiga kiruvchi mamlakatlar hukumatlari va mar-

kaziy banklari tomonidan chiqarilgan qimmatli qo-

g‘ozlar, shuningdek, bu mamlakatlar hukumatlari va 

Markaziy banklariga qo‘yiladigan boshqa talablar; 

– aktivlar yoki ularning O‘zbekiston Respublikasi 

IHTTga kiruvchi mamlakatlar milliy valutalariga de-

nominatsiya qilinib, naqd pul bilan ta’minlangan 

hamda bankda alohida cheklab qo‘yilgan depozit 

hisob raqamida saqlanayotgan qismi; 

---

 

120

 

 

 

 

 

 

 

 

2. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Minimal 

tavakkalchilik 

darajasiga ega 

aktivlar 

(tavakkalchilik 

koeffitsiyenti - 20 

foiz) 

– IHTT davlatlarida ro‘yxatga olingan depozitar 

institutlariga nisbatan talablar, shu jumladan, qarzlar 

va pul bozori vositalari; 

– IHTT davlatlarida ro‘yxatga olingan depozitar 

institutlari kreditlari bilan ta’minlangan boshqa barcha 

aktivlar. IHTT davlatlari depozitar institutlarining kapi-

tali bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar yuqori tavak-kalchilik 

darajasiga (100%) ega aktivlar qatoriga kiradi; 

– bankning IHTT davlatlari mahalliy hokimiyat 

organlariga nisbatan talablari, shuningdek, ular to-

monidan kafolatlangan bank aktivlari. Bu talablar va 

kafolatlar bo‘yicha to‘lovlar alohida loyihalar bo‘yi-

cha tushumlardan emas, balki yuqorida ko‘rsatilgan 

tashkilotlar budjeti hisobidan amalga oshiriladi. 

– bankning Jahon banki, Xalqaro valuta fondi, 

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraq-

qiyot banki kabi xalqaro kredit tashkilotlariga nisba-

tan talablari, shuningdek, bu tashkilotlar tomonidan 

kafolatlangan bank aktivlari; 

– joriy bozor qiymatida baholangan va Jahon banki, 

Xalqaro valuta fondi, Yevropa tiklanish va taraqqiyot 

banki, Osiyo taraqqiyot banki kabi xalqaro kredit 

tashkilotlari tomonidan muomalaga chiqarilgan qim-

matli qog‘ozlar bilan ta’minlangan aktivlar va ular-

ning qismlari; 

– bankning IHTTga a’zo bo‘lgan mamlakatlarning 

milliy valutalariga denominatsiya qilingan va milliy 

valutadagi majburiyatlar bilan qoplangan, IHTT ga 

a’zo bo‘lmagan davlatlar Markaziy Hukumatlari va 

markaziy banklariga nisbatan talablari. Milliy 

valutaga denominatsiya qilinmagan va milliy valutada 

moliyalashtirish summasidan oshib ketgan aktivlar 

qismi tavakkalchilik darajasi yuqori (100 foiz) 

bo‘lgan aktivlar qatoriga kiritiladi; 

– joriy bozor qiymatida baholangan va O‘zbe-

kiston Respublikasi Hukumati, O‘zbekiston Respub-

likasi Markaziy banki yoki IHTTga kiruvchi davlatlar 

Markaziy Hukumatlari tomonidan emissiya qilingan 

yoki kafolatlangan qimmatli qog‘ozlar ko‘rinishidagi 

garov bilan ta’minlangan yoki kafolatlangan aktivlar, 

ularning qismlari va balansdan tashqari majburiyatlar. 

Qimmatli qog‘ozlar bank tasarrufida bo‘lishi va belgi-

langan tartibga muvofiq unga berilishi lozim. Kafolat-

lar to‘g‘ridan-to‘g‘ri va hech qanday shartlarsiz, ya’ni 

---

 

121

ularni qo‘llashni cheklovchi biron-bir qo‘shimcha 

shartlarni o‘zida qamrab olmagan bo‘lishi kerak; 

– o‘tkazish jarayonidagi pul hujjatlari (yo‘ldagi naqd 

pullar hisobga kirmaydi). 

 

 

 

 

 

 

 

3. 

 

 

 

 

 

O‘rtacha tavakkal-

chilik darajasiga 

ega aktivlar 

(tavakkalchilik 

koeffitsiyenti - 50 

foiz) 

– joriy bozor qiymatida baholangan va O‘zbekiston 

Respublikasi Hukumati, O‘zbekiston Respublikasi Mar-

kaziy banki yoki IHTTga kiruvchi davlatlar Markaziy 

Hukumatlari tomonidan emissiya qilingan yoki kafo-

latlangan qimmatli qog‘ozlar ko‘rinishidagi garov bilan 

ta’minlangan yoki kafolatlangan aktivlar, ularning 

qismlari va balansdan tashqari majburiyatlar. Qimmatli 

qog‘ozlar bank tasarrufida bo‘lishi va belgilangan 

tartibga muvofiq unga berilishi lozim. Kafolatlar to‘g‘-

ridan-to‘g‘ri va hech qanday shartlarsiz, ya’ni ularni 

qo‘llashni cheklovchi biron-bir qo‘shimcha shartlarni 

o‘zida qamrab olmagan bo‘lishi kerak; 

– o‘tkazish jarayonidagi pul hujjatlari (yo‘ldagi 

naqd pullar hisobga kirmaydi). 

– jismoniy shaxslarga bir oilaga uy-joy (xonadon) 

sotib olish yoki berilgan va dastlabki garov (garov pred-

metiga egalik qilishning imtiyozli huquqi) sifatida sotib 

olinayotgan yoki qurilayotgan uy-joy (xonadon) bilan 

ta’minlangan kreditlar. Bunda ssuda miqdorining garov 

qiymatiga nisbati 60 foizdan oshmasligi kerak. 60 va 

undan ortiq kunga muddati o‘tgan, foizlar hisoblash 

to‘xtatilgan yoki restrukturizatsiyalangan kreditlar 

tavakkalchilik darajasi yuqori (100 foiz) bo‘lgan 

aktivlar toifasiga kiradi. 

– Bir oila uchun uy-joy qurish maqsadida beriladigan 

kreditlar, shu uy-joyda yashamoqchi bo‘lgan xususiy 

shaxslargagina berilishi kerak. Bank dastlabki garov 

huquqiga ega bo‘lmasa, bunday kreditlar tavakkal-

chiligi yuqori (100 %) bo‘lgan aktivlar hisoblanadi;  

– bankning IHTTga kiruvchi davlatlar mahalliy 

hokimiyat organlariga nisbatan talablari yoki bu talablar 

va kafolatlar bo‘yicha to‘lovlar mazkur majburiyatlar 

bo‘yicha moliyalashtiriladigan muayyan loyiha tushum-

lariga bog‘liq bo‘lsa, ushbu tashkilotlar tomonidan ka-

folatlangan aktivlar. Yuqoridagi tashkilotlar tomoni-dan 

emissiya qilingan qimmatli qog‘ozlar. 

4. Yuqori 

tavakkal-

chilik darajasiga 

ega aktivlar (ta-

vakkalchilik 

– bank tomonidan berilgan barcha kreditlar, jumladan, 

tadbirkorlik tuzilmalari, qishloq xo‘jalik, ishlab chiqa-

rish korxonalariga berilgan kreditlar, shuningdek, iste’-

mol va ipoteka kreditlari 3 – 5 tartib raqami bilan 

---

 

122

koeffitsiyenti –  

100 foiz) 

ko‘rsatilgan kreditlar bundan mustasno. 

– bankning asosiy vositalari, inshootlari, jihozlari va 

shaxsiy ko‘chmas mulki; 

– boshqa barcha aktivlar. 

 [82]. Bank aktivining sifati quyidagi ko‘rsatkichlar tizimi orqali 

tavsiflanadi: 

 

bank aktivining likvidlik ko‘rsatkichlari; 

 

tavakkal aktivining miqdori; 

 

kritik va to‘liq bahoga ega bo‘lmagan aktivlar salmog‘i; 

 

daromad keltiruvchi aktivlar miqdori. 

Likvidlik darajasiga qarab bankning jami aktivini quyidagi uchta 

guruhga bo‘lish mumkin: 

 

yuqori darajadagi likvid aktivlar; 

 

likvid aktivlar; 

 

uzoq muddatli likvid aktivlar.