Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Birinchi guruhga: 

bankka jalb qilingan bank va boshqa mijozlar 

mablag‘lari bo‘yicha foiz to‘lovlari, zayomlar va depozitlar, shuningdek, 

chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar majburiyatlari bo‘yicha foizlar kiradi. 

Mavjud tasniflash tartibiga binoan 

ikkinchi guruh

 xarajatlariga 

---

 

449

quyidagilar kiradi: 

 

ma’muriy boshqaruv va ijtimoiy-maishiy xizmatlar uchun 

qilingan sarflar 

 

chet el valuta operatsiyalari bilan bog‘liq xarajatlar;  

 

qimmatli qog‘ozlar operatsiyalari bilan bog‘liq xarajatlar; 

 

kassa, hisob raqamlari operatsiyalari, olingan grantlar bilan 

bog‘liq xarajatlar; 

 

boshqa operatsion xarajatlar, shu jumladan, texnikaga 

ko‘rsatilgan qarov, axborotlashtirish xizmatlari, blankalarni tayyorlash, 

ularni pochta-telegraf orqali jo‘natish, amortizatsiya, bino-inshootlar, 

transport vositalarni saqlash bo‘yicha xarajatlar; 

 

ijara to‘lovlari, nodir metallar bilan bog‘liq operatsiyalar 

bo‘yicha xarajatlar, valuta, faktoring, lizing operatsiyalari bilan bog‘liq 

xarajatlar va boshqalar; 

 

jarima, penya va to‘langan qarzlar.  

Ssuda kapitalining tannarxi amaliyotda aktiv operatsiyalar bo‘yicha 

foiz darajasini aniqlash uchun asos hisoblanadi. Ssuda foizining yuqori 

chegarasi bozor sharoitlari ta’siri ostida shakllanadi. Ssuda foizining 

quyi chegarasi bankka jalb qilingan mablag‘lar bo‘yicha xarajatlar va 

mazkur kredit muassasasi faoliyatini tashkil qilish bo‘yicha sarflar ta’siri 

ostida shakllanadi. Bular esa, o‘z navbatida, kredit resurslarining 

tarkibiy tuzilishi sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, mablag‘ uchun to‘lov 

salmog‘ining oshishi foiz darajasining quyi darajasini ko‘taradi va 

aksincha. 

[282]. 

Foiz me’yorini hisoblashda tijorat banklari tomonidan 

quyidagilarni inobatga olish nazarda tutiladi: 

 

Tayanch foiz stavkasining darajasi. Bu ko‘rsatkich, odatda, 

ta’minlangan ssudalar bo‘yicha kreditga layoqatli mijozlar uchun 

o‘rnatiladi. 

 

Har bir bitim (kelishuv) shartlarini hisobga olgan holda risk 

uchun ajratilgan qo‘shimcha mablag‘. 

Tayanch foiz stavkasi taxmin qilinayotgan ssuda kapitali tannarxi va 

bo‘lajak davrda mo‘ljal qilingan rentabellik darajasiga asoslanib 

aniqlanadi: 

 

F

S

S

Т

fs

+

+

=

2

1

 

---

 

450

Bu yerda: 

fs

Т

 – tayanch foiz stavkasi; 

1

S

 – rejalashtirilayotgan davrda kredit resurslarining o‘rtacha real 

bahosi; 

2

S

 – bank faoliyatini ta’minlash bo‘yicha rejalashtirilgan 

xarajatlarning (R

x

) maqsadli joylashtirilishi kutilayotgan mablag‘lar 

hajmi (K

mh

) ga bo‘lgan nisbati; 

F

 – bank ssuda operatsiyalarining rejalashtirilayotgan foydalilik 

(rentabellik) darajasi. 

Kredit resurslarining o‘rtacha real bahosi (

1

S

) quyidagicha 

hisoblanadi: 

 

∑

⋅

=

d

d

Р

S

i

1

 

 

Bu yerda: 

i

Р

 – bankka jalb qilinadigan har bir resursning real bahosi; 

d

 – har bir resursning salmog‘i; 

∑

d

 – bankka jalb qilingan jami (to‘lovli va to‘lovsiz) resurslar. 

O‘z navbatida, har bir resursning o‘rtacha real bahosi (

i

Р

) mazkur 

resurslarning bozordagi nominal bahosi va Markaziy bankka majburiy 

zaxira qilinadigan deponent me’yoriga o‘zgartirish kiritish asosida 

aniqlanadi: 

100

1

⋅

−

=

m

f

i

Z

D

Р

 

Bu yerda: 

D

f 

– bank tomonidan zudlik bilan jalb etiladigan depozitlarning 

o‘rtacha real bahosi; 

Z

m

 – depozit foizining o‘rtacha bozor darajasi. 

Xuddi shu tartibda boshqa turdagi jalb qilinadigan resurslarning real 

bahosi aniqlanadi. 

 Risk uchun qo‘shimcha quyidagi mezonlarga bog‘liq holda 

tabaqalashadi: 

 

mijozning kreditga layoqatliligi; 

 

ssuda bo‘yicha ta’minotning mavjudligi va xarakteri; 

 

berilayotgan kredit muddati; 

 

bank bilan mijoz o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning mustah-

kamligi; 

---

 

451

 

foiz to‘lovlari usullari; 

 

kreditlash muddatlariga rioya qilish.