Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

akseptlangan chek 

qo‘llaniladi. 

Bank aksepti 

moliya bozorining xavfsiz instrumentlaridan biri 

bo‘lib, bankning aksept egasiga kelishilgan muddatda akseptda 

belgilangan pul miqdorini to‘lash majburiyatidir. Bank o‘zining eksport-

import operatsiyalari yoki boshqa faoliyat bilan shug‘ullanuvchi 

mijozning barcha to‘lovlarini kafolatlashi natijasida bank aksepti yuzaga 

keladi va bu kafolat uchun bank haq oladi. 

Akseptni ro‘yxatdan chiqarish muddati kelguncha doimo o‘zining 

nominal qiymatidan past qiymatga sotiladi va ko‘zda tutilgan daromad 

faqat ro‘yxatdan chiqarish muddati yaqinlashganda aksept narxining 

oshishi hisobiga olinishi mumkin. 

[137]. 

Kapital bozorida qo‘llaniladigan majburiyat va obligatsiyalar 

quyidagi afzalliklarga ega: 

 

risk; 

 

ikkilamchi bozori rivojlangan; 

 

qarz olish uchun juda yaxshi garov; 

 

hukumat depozitlarini kafolatlashi mumkin; 

 

soliqqa tortilmaydigan foiz daromadiga ega; 

 

yuqori kredit sifatiga ega; 

 

ba’zi qimmatli qog‘ozlar yuqori likvid va tez sotilishi mumkin; 

 

bir yildan o‘n yilgacha va undan ortiq muddatda muomalada 

---

 

226

bo‘ladi.  

Pul bozoridagi majburiyat va obligatsiyalar esa tez sotilish qobili-

yatiga ega ekanligi, hukumat depozitlari uchun yaxshi garov vazifasini 

bajarishi, ko‘zda tutilgan daromadliligi yuqori bo‘lgan afzalliklari bilan 

kapital bozoridagi majburiyat va obligatsiyalardan farq qiladi. 

Har ikkala bozordagi majburiyat va obligatsiyalar o‘ziga xos 

kamchiliklarga ega. Ularning kamchiliklari ham bir-biridan farq qiladi. 

Masalan, kapital bozoridagi majburiyat va obligatsiyalarning daromad-

liligi xususiy sektorning uzoq muddatli qimmatli qog‘ozlar daromadidan 

past bo‘lib, bozor beqaror va ikkilamchi bozordagi ba’zi qimmatli 

qog‘ozlarning muomalasi chegaralangan bo‘lsa, pul bozoridagi majbu-

riyat va obligatsiyalarning kamchiligi shundaki, ularning daromadliligi 

boshqa moliyaviy instrumentlardan past, baho xatari esa yuqori bo‘ladi. 

[138]. 

Banklar odatda investitsiya majmualariga ko‘ra yirik va 

mayda banklarga bo‘linadi. Mayda banklar ko‘pincha o‘z mablag‘larini 

davlatning qimmatli qog‘ozlariga joylashtiradilar, chunki bu qimmatli 

qog‘ozlar davlat tomonidan sug‘urtalangan va ishonchlilik darajalari 

yuqori bo‘ladi. Ular xususiy sektorning qimmatli qog‘ozlaridan 

foydalanmaslikka harakat qiladilar. Mayda moliya institutlarining 

iqtisodiy ixtiloflar natijasida katta yo‘qotishlarga uchrash xatari yuqori 

bo‘lganligi tufayli ular bu yo‘qotishlarni qoplash maqsadida ishonchli va 

barqaror qimmatli qog‘ozlarga o‘z mablag‘larini yo‘naltiradilar. 

Yirik banklar esa, aksincha, mayda va xususiy sektorlar xorijiy 

qimmatli qog‘ozlariga hamda mahalliy hokimiyat qog‘ozlariga 

joylashtiradilar. Albatta, bu qimmatli qog‘ozlarga yo‘naltirilgan 

mablag‘lar uchun yuqori xatar mavjud. Investitsiya qimmatli qog‘ozlari 

bank aktivining 1/5 qismidan to 1/3 qismigacha hajmda bo‘lib, bank 

daromadining 1/5 qismida daromad keltiradi. Kredit portfeli esa bank 

aktivining yarmidan ko‘prog‘ini tashkil qilib, bank daromadining 3/5 

qismi hajmida daromad keltirishi mumkin. Lekin bank mablag‘larini 

qimmatli qog‘ozlar investitsiyasiga ko‘proq yo‘naltirilishining afzalligi 

shundaki, daromad solig‘ining hajmi ancha qisqaradi va bank uchun 

bo‘lgan umumiy xatar darajasi sezilarli darajada pasayadi.  

[139]. 

Bankning investitsiya vositalarini tanlash jarayoniga quyidagi 

omillar ta’sir qiladi: 

 

ko‘zda tutilgan daromad me’yori; 

 

soliq xususiyatlari; 

 

foiz risk; 

---

 

227

 

kredit riski; 

 

ishbilarmonlik (xizmat yuzasidan) riski; 

 

balanslanmagan (muvozanatlashmagan) likvidlik riski; 

 

muddatidan oldin qaytarib olish riski; 

 

inflatsiya (pulning qadrsizlanishi) riski; 

 

garov talabnomalari.