|
Yulduz nomi
|
Yulduzgacha bo`lgan masofa, pk
|
Yulduz kattaligi
|
Ko`rinma
|
Absolyut
|
Yaqin Kentavr
|
1,31
|
+10,68
|
+15,1
|
Kentavr A
|
1,33
|
+0,32
|
+4,76
|
Kentavr V
|
1,33
|
+1,72
|
+6,16
|
Barnard yulduzi
|
1,83
|
+9,54
|
+13,22
|
Volf №359
|
2,34
|
+13,66
|
+16,62
|
VD +36o2147
|
2,52
|
+7,47
|
+10,46
|
Sirius A
|
2,66
|
-1,46
|
+1,4
|
Sirius V
|
2,66
|
+8,67
|
+11,6
|
Leyten 726-8
|
2,69
|
+12,45
|
+15,3
|
Ross №154
|
2,93
|
+10,6
|
+13,3
|
Ross №248
|
3,16
|
+12,24
|
+14,74
|
E Yeridan
|
3,30
|
+3,73
|
+6,14
|
Ross №128
|
3,34
|
+11,13
|
+13,50
|
Leyten 789-6
|
3,34
|
+12,58
|
+14,9
|
61 Oqqush A
|
3,42
|
+5,19
|
+7,52
|
61 Oqqush V
|
3,42
|
+6,02
|
+8,35
|
A Prosion
|
3,48
|
+0,34
|
+2,67
|
V Prosion
|
3,48
|
+10,7
|
+13,1
|
A sinfidagi oq yulduzlar, jumladan Sirius, Vega va Denebning spektrida vodorod chiziqlari ko`pdir. Ularda ionlashgan metallarning xira chiziqlari ham ko`p uchraydi. Bunday yulduzlarning temperaturasi taxminan 10000 K.
Temperaturasi va rangi bir xil, lekin yorqinligi turlicha bo`lgan yulduzlarning spektri umuman bir xil bo`ladi, ammo ba`zi chiziqlarning intensivligigidagi nisbiy farqni sezish mumkin. Bunday hol, yulduzlar atmosferasida temperatura bir xil bo`lgani bilan bosim har xil bo`lishidan kelib chiqadi. Masalan, gigant yulduzlar atmosferasida bosim kam bo`lib, juda siyrakdir. Agar bunday bog`lanish grafik ko`rinishida tasvirlansa, u holda chiziqlarning intensivligiga qarab, yulduzning absolyut yulduz kattaligini, so`ngra keyingi formulalardan foydalanib, ungacha bo`lgan masofani aniqlash mumkin.
Yulduzlarning massalari va o`lchamlari.Biz Quyosh misolida yulduzning massasi eng muhim xarakteristika hisoblanib, uning bag`ridagi fizik sharoitlar aynan shu xarakteristikaga bog`liq ekaniga ishonch hosil qildik. Faqat qo`shaloq yulduzlarninggina massasini aniqlash mumkin
Agar yulduzlarning qo`shaloqligini teleskop yordamida ko`rish mumkin bo`lsa, bunday yulduzlar vizual-qo`shaloq yulduzlar deyiladi.
Vizual-qo`shaloq yulduzlarga misol qilib, hatto oddiy ko`z bilan bevosita ko`rinadigan Katta ayiq yulduz turkumining yulduzini olish mumkin. Normal ko`zga bu yulduzga juda yaqin joyda ikkinchi bir xira yulduzcha ko`rinadi. Bu yulduzchani qadimgi arablar ko`rganlar va unga Alqor (Otliq) degan nom berganlar. Yonidagi ravshan yulduzga esa ular Mitsar degan nom berishgan. Mitsar bilan Alqor osmonda bir-biridan 11 masofada joylashgan. Durbin orqali bunday qo`shaloq yulduzlarni ko`plab ko`rish mumkin.
Uch yoki undan ortiq yulduzlardan tashkil topgan sistemalar karrali sistemalar deyiladi. Masalan, durbindan qaraganda Liraning e yulduzi bir-biridan 3 masofada joylashgan 4-yulduz kattaligidagi ikkita bir xil yulduzdan iboratligi ko`rinadi. Teleskopda kuzatilganda Liraning e yulduzi vizual-to`rtlik yulduzdir. Lekin, ba`zi qo`shaloq ko`ringan yulduzlar aslida optik-qo`shaloq bo`lib, bu ikki yulduzning yaqinligi, ularning osmon sferasidagi proeksiyalarining bir-biriga tasofdifan yaqin joylashishining natijasidir. Aslida, ular fazoda bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan bo`ladi. Agar yulduzlarni uzoq yillar kuzatib borish natijasida, ular bitta sistemasini tashkil etishi va o`zaro tortishish kuchi ta`sirida, massalarinining umumiy markazi atrofida aylanishlari ma`lum bo`lsa, u holda ularni fizik qo`shaloq yulduzlar deyiladi.
Mashhur rus olimi V.Y.Struve juda ko`p qo`shaloq yulduzlarni kashf etdi va ularni o`rgandi. Vizual-qo`shaloq yulduzlarning ma`lum bo`lgan eng qisqa aylanish davrlari bir necha yilni tashkil etadi. Aylanish davrlari o`nlab yillarga teng bo`lgan qo`shaloq yulduzlar o`rganilgan, aylanish davrlari yuzlab yillarga teng bo`lganlari kelajakda o`rganiladi. Bizga juda yaqin bo`lgan Kentavrning a yulduzi qo`shaloq yulduzdir. Uning tashkil etuvchilari (komponentlari) ning umumiy massa markazi atrofida aylanish davri 70 yil. Bu qo`shaloqni tashkil etgan har ikkala yulduzning massasi va temperaturasi Quyoshniki kabidir.
Bosh yulduz, odatda, yo`ldosh-yulduz chizadigan ellipsning fokusida joylashgan bo`lmaydi, chunki biz uning orbitasi haqiqiy o`zini emas, balki osmon sferasidagi, ya`ni manzara tekisligidagi bo`zilgan proyeksiyalarini ko`ramiz. Ammo geometriya qonun-qoidalaridan foydalanib orbitaning haqiqiy shaklini tiklash va uning katta yarim o`qi α ni yoy sekundalarida o`lchash mumkin. Agar qo`shaloq yulduzgacha bo`lgan masofa D parseklarda va yo`ldosh-yulduz orbitasininig katta yarim o`qi yoy sekundlarida berilgan bo`lsa, u holda astronomik birliklarda bu katta yarim o`q quyidagiga teng bo`ladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
