Yillarda psixologiya masalalari (I. P. Pavlov, oliy nerv faoliyati, Butun Ittifoq kengashi) Javob

167. San’atda psixologik bilimlar
Javob: Psixologik bilimlarning eng muhim manbai san’at asarlaridir. Bu bilim majoziy xarakterga ega. Nemis faylasufi Vilgelm Diltey (1833-1911) fikricha, yaxshi psixologlar bu – yozuvchilar, tarixchilar va aktyorlardir. U o’sha paytda mavjud bo’lgan ruhiy ta’limotlardan ko’ra, shoir va yozuvchilarning asarlarida ko’proq narsani tasvirlab bera oladigan psixologiyaning paydo bo’lishini xohlardi. Qahramonlarning syujetlari, obrazlari, harakatlarida yozuvchi va shoirlar odamlarning ichki dunyosining (psixologiyasining) tipik xususiyatlarini aks ettirishga harakat qilishadi. «Qanday rassom va qanday psixolog!» - dedi Lev Tolstoy haqida Jorj Sand, badiiy asarlarda inson ruhining eng nozik harakatlarini yetkazish qobiliyatiga ishora qilib. Shu bilan birga, ijodiy shaxslar o’zlarining kuzatuvlari, mulohazalari, shuningdek, kundalik psixologiyaning donoligidan foydalanadilar. Rassomlar o’z rasmlarida, grafik ishlarida insonning ichki dunyosini ham aks ettiradi. Va bu yerda nafaqat «nima» tasvirlangani, balki «qanday» bajarilgani ham muhim. Musiqada odamning ichki dunyosi tovushlarda aks etadi. San’at asarlarida yaratilgan har xil turdagi tasvirlar odamga o’zining ichki dunyosini va boshqa odamlarning ruhini yaxshiroq tushunishga imkon beradi. San’atdagi psixologik bilimlar haqiqatining asosiy mezoni obrazlarni tan olish, o’quvchi, tomoshabin, tinglovchini tan olishdir. Agar ular badiiy asarda u yoki bu tarzda odamning ichki dunyosining tipik xususiyatlarining aksini topsa, bu psixologik bilim to’g’ri deb hisoblanadi. Bunday bilimlarning xususiyatlari konkretlik, tasviriylik, hissiylikdir. Ammo ular orqali odam o’ziga xoslikni ko’radi. Tushunchalardan foydalanish xarakterli emas. Biroq, adabiyotda aks ettirilgan psixologik bilimlar katta ahamiyatga ega. Shu sababli, professional psixologlar har doim bu manbaga murojaat qilgan.