Yil fasllari

1.3 P.I.Chaykovskiyning “Yil fasllari” turkumi o`zgachaligi.
Har bir musiqiy asar shaklning u yoki bu qonunlari asosida tuziladi. Musiqiy shakl to`g`risidagi ilm ancha murakkab va ko`p qirralidir. P.I.Chaykovskiyning “Yil fasllari” turkumining har bir pyesasi uch qismli shaklda yoziladi. Uni esa umumiy bir formula bilan belgilasa bo`ladi: A – B – A1. Bu tuzilish oddiy uch qismli shakl deb nomlanadi. Shularni bilgan holda biz har safar pyesalarning yakunida (A1 bo`limida) ilk yangragan musiqiy materialni eshitamiz. Bir tomondan bu musiqiy asarni tushunishni yengillashtiradi. Badiiy tomondan esa ijrochi va tinglovchining fantaziyasiga erkinlik bag`ishlaydi.
Turkumning ayrim asarlari uch qismliligicha qoladi. Ammo bu qismni murakkablashtiradi. Masalan: har katta harf bilan belgilangan bo`limlar uch qismga bo`linadi. Shunda quyidagicha qismlar hosil bo`ladi: A (d – e – d1), B (f – g – f1), A1 ( d – e – f1). Bu ko`rinishdagi shakl esa murakkab uch qismli deb nomlanadi. Chaykovskiyda esa bu murakkablik nisbiydir.
Chaykovskiy tomonidan yaratilgan miniatyuralarda uning kelejakdagi musiqiy mavzulari asosi joylashadi. Uning “Boychechak” (Aprel) va “Svyatki” (Dekabr) mavzularidan keyinchalik yaratilgan “Qarsildoq” va “ Uyqudagi malika” baletlaridagi katta simfonik valslari yaratilgan. “Barkarola”dagi (Iyun) chuqur ma`yuslik va “Kuz qo`shig`idagi” (Kuz) qayg`uli ravshanlik kompozitorning eng yaxshi operalari ariyalarini eslatadi.
P.I.Chaykovskiy ijodining tadqiqotchisi bo‛lgan I.V.Tumanina shunday dеb yozadi: «Hayot va mamotning azaliy kurashi mavzusi turli davrlarda yaratilgan bir qator badiiy asarlarda o‛z aksini topgan. Onasidan erta ayrilgan P.I.Chaykovskiy nazarida o‛lim doimo insonlarning hayotini va ular uchun qadrli bo‛lgan narsalarni shafqatsiz yakson qiladigan mash'um taqdir edi. U butun vujudi bilan o‛limdan nafratlanardi. Barcha tirik mavjudot qachondir o‛limga mahkum ekanligi, tabiat qonuniga binoan uning bag‛rida yashayotgan jonzotlarning o‛limi boshqalariga hayot baxsh etishi haqidagi fikrga xotirjam va faylasufona munosabatda bo‛la olmasdi. U hayotni o‛zining butun borlig‛i, butun qalb qo‛ri bilan sеvardi, hayot jomini qizg‛anchiqlik bilan sipqoradi. Tiriklik va o‛limning abadiy, murosasiz kurashidan yuzaga kеlgan fojia, hayot va mamot mavzusi ijodining ilk davridan boshlab fojiaviy xaraktеrdagi asarlarida aks etgan».