Yevrosiyo hududining tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishi

Qadimgi kompaslar

• XI asrda Xitoyda

• Bu qadimgi kompas baliq shaklida tayyorlangan. Bu baliqni suv to‘ldirilgan idishga solishganida boshini janub tomonga qaratib suzishi bilan tomonlarni ifodalagan. 

• Qadimgi kompaslar

• Magnetitdan tayyorlangan qoshiq

• Qoshiq aylanganda plastinaga tegmasdan, uning ustida erkin harakatlanadi. U o‘z o‘qi atrofida aylana oladigan qilib o‘rnatilgan. Plastinada olam tomonlari burj belgilari orqali tasvirlangan.
• Qoshiq dastasini qimirlatib, itarib uni aylanuvchi harakatga keltirishgan. Muvozanatlashib, kompas dastasi aniq janubni ko‘rsatgan.

• Mis yoki yog‘och plastina

• Oriyentirlash

• Plan yordamida

• Kompas

• Quyosh

• Soyalar

• Plan yordamida

• Oy va soat

• Quyosh va soat

• Qutb yulduzi

• Mahalliy belgilar

• Qorning erishidan

• Qurilishlardan

• Oy

• Azimut nima?

• Azimut arabcha yo‘l, yo‘nalish degan ma’noni bildiradi

• Azimut – kuzatish joyining meridian tekisligi bilan kuzatilayotgan obyektdan o‘tgan vertikal (tik) tekislik orasidagi burchak. 

• Kompas yordamida azimutni aniqlash

• Azimut daraja yordamida o‘lchanadi.

• Azimut 0° dan 360°gacha
• soat millari yo‘nalishi bo‘yicha o‘lchanadi.

• Ufq tomonlari azimuti

• Ufqning asosiy tomonlari azimutlari:
• Shimol – 0° ; 360°
• Sharq – 90°
• Janub – 180°
• G‘arb – 270°

• Ufqning oraliq tomonlari azimutlari:
• Shimoli sharq – 45°
• Janubi sharq – 135°
• Janubi g‘arb – 225°
• Shimoli g‘arb – 315°

• Transportir yordamida azimutni aniqlash

• Azimutni aniqlash

• 90° + 180° = 270°

• 270° - 180° = 90°

• Masofani o‘lchash

• Biror joyning planini tuzayotganda masofalarni o‘lchashga to‘g‘ri keladi.
• Bir-biriga yaqin turgan ikki predmet orasidagi masofani metr yoki ruletka yordamida o‘lchash mumkin.

• Yasama o‘lchov g‘ildirak

• 0

• 32 sm

• _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Yasama o‘lchov g‘ildirakni tunukadan qo‘lda yasash uchun qalin tunukadan diametri 32 sm qilib, doira shaklda g‘ildirak qirqib olinadi, uni uzunligi 1 metrli o‘qqa aylanadigan qilib mustahkamlanadi. Bu g‘ildirak bir aylanishi 1 metrga teng. G‘ildirakning biror yeriga qattiq plyonka yopishtirib qo‘yilsa, g‘ildirak har bir to‘liq aylanganda o‘qqa tegib, ovoz chiqaradi.

• Yasama o‘lchov g‘ildirak

• G‘ildirak aylanganda chiqqan ovozni sanab boriladi.
• G‘ildirak necha marta aylansa, masofa shuncha metrga
• teng bo‘ladi.

• Masofani o‘lchash

• ?

• Lekin yurilgan yo‘l uzunligini yoki tabiatdagi ikki predmet oralig‘idagi masofani ular bilan o‘lchash juda qiyin hamda ko‘p vaqtni oladi. Bunday hollarda masofani qadamlab o‘lchasa bo‘ladi.

• Masofani o‘lchash

• Masofani qadamlab o‘lchash uchun har bir inson o‘z qadamining o‘rtacha uzunligini bilishi zarur.
• Qadamning o‘rtacha uzunligini bilish uchun avval, 100 metr (m) masofani ruletka bilan o‘lchab olish kerak. Keyin shu masofani qadamlab yurib, necha qadam ekani aniqlanadi.

• cm

• cm

• cm

• cm

• cm

• Masofani o‘lchash

• Siz 100 m masofani 200 qadamda bosib o‘tdingiz.
• Sizning har bir qadamingizning uzunligi 50 cm, ya’ni yarim metrga teng ekan.

• cm

• cm

• Mashina Samarqand shahriga 135° azimut bilan bordi. U qaysi yo‘nalishda va necha daraja azimut bilan orqaga qaytadi?

• Yechish:
• 135° + 180° = 315°

• Javob: 315° - shimoli g‘arb

• Mavzu yuzasidan amaliy topshiriq:

Mustaqil bajarish uchun topshiriq:

• 1. Oziq-ovqat do‘koniga 30° azimut bilan borgan xaridor uyiga qaysi yo‘nalishda va necha daraja azimut bilan qaytadi?