Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

verum  Hook,  daraxti  (mognoliyadoshlar  -  Magnoliaceae  oilasiga 
kiradi)  mevasidan  olinadi.  Bu  o ‘sirnlikning  mevasi  yulduzsimon 
anis mevasi  (Fructus Anisi stellati) yoki bad’yon nomi bilan oziq- 
ovqat sanoatida ishlatish maqsadida chet eldan keltiriladi.
Anissimon  (oddiy) arpabodiyon o‘simligini o‘stirish 
texnologiyasi
Oddiy  arpabodiyon  yoki  oq  zira-ukrop  hidi  anqib  turadigan 
bir  yillik  yoki  ikki  yillik  o‘simlik  boTib,  0 ‘zbekistonda  tarqalgan
185

---

barcha sug‘oriladigan yerlarda yoki lalmikor yerlarda ham o ‘sadigan 
yorug‘sevar va qurg‘oqchilikka moslashadigan о ‘simlik hisoblanadi. 
Arpabodiyon  uchun  haydab  ekiladigan  va  kuzgi  ekinlardan 
bo‘shagan yerlami ajratish tavsiya qilinadi. Arpabodiyon ekiladigan 
yerlami  kuzda  haydashdan  oldin  mahalliy  o‘g ‘itlar  va  superfosfat 
berib  25-28  sm  chuqurlikda  sifatli  qilib  haydab  qo‘yiladi.  Sizot 
suvlarimng sathi chuqur va yog‘ingarchilik kam bo‘ladigan yerlarda 
azot  o‘g‘itidan gektar hisobiga  20-30  kg berish  maqsadga muvofiq 
bo‘ladi.  Arpabodiyon o‘simligini  um g‘larini  kuzda va erta bahorda 
ham  ekish  mumkin.  Ekishdan  oldin  yer  tekislanadi  va  begona  o‘t 
qoldiqlaridan tozalanadi.
Umg‘ini  mart  oyining  oxiri  va  aprelning  boshlarida  tuproq 
harorati  15-17°S  bo‘lganda  qator  oralari  60-70  sm  qilib  1-2  sm 
chuqurlikda sabzavot  seyalkalari bilan gektariga  8-10  kg dan  urug‘ 
sarflab ekiladi. Urag‘lami bir tekis ekilisbi uchun yog‘och qipiqlari, 
qum yoki chirindiga aralashtirib ekish tavsiya qilinadi.
Bahorda  ekilgan  urug‘lar  6-8  kunda  unib  chiqadi.  Kuzda 
ekilgan  urug‘laming  bir  qismi  sovuq  tushguncha  unib  chiqadi  va 
maysalari to‘pgulbarg tarzida qishlaydi. Saqlab qolingari ekinlardagi 
maysalaming  bir  qismi  to ‘pgu!barg  holatida  boMadi  va  ikkinchi 
yili  gullay  boshlaydi.  Arpabodiyonni  yaxshi  o ‘sishi  va  rivojlanishi 
uchun uni yaganalash, begona o‘tlardan tozalash va oralariga ishlov 
berishdan boshlanadi.  Birinchi  kunlarda maysalaming  sekin o ‘sishi 
kuzatila boshlaydi va begona  o ‘tlar orasida qolib  ketmasligi  uchun 
yerlami  kultivatsiya  va  yumshatib  turiladi.  Arpabodiyon  zich 
ekilganda  yoki  begona  o ‘tlar  ko'payib  ketganda  bahor  scryomg‘ir 
kelganda  o‘simliklarda  zararkunanda  va  kasallik  paydo  bo‘lishini 
oldini  olish  kerak  bo‘lad i.  0 ‘simlik  tuplarining  zichligi  bir metrga 
10-15  donadan  ortiq  bo‘masligi  kerak.  Birinchi  yili  o‘simlikning 
ildiz  tizimiga zarar etkazmasdan  ehtiyotkorlik bilan qator oralariga 
ishlov  berish  tavsiya  qilinadi.  Tuproqning namligi  va  o‘simlikning 
holatiga  qarab  sug‘orishni  tabaqalab  o‘tkazish  lozim.  Mavsum 
davomida 6-7 marta sug‘oriladi. Arpabodiyon о ‘suv davrida, ayniqsa 
ildiz tizimining rivojlanish fazasida suvni ko‘proq talab qiladi.
Arpabodiyon  o ‘simligini  maysalar  unib  chiqqandan  keyin
186

---

ulaming  yaxshi  rivojlanishi  uchun  qator  oralariga  ishlov  berish 
bilan  bir vaqtda  gektar hisobiga azot o‘g‘itidan 40 kg va 20 kg dan 
kaliy  o‘g ‘iti  beriladi,  0 ‘g‘itlami  7-8  sm  chuqurlikda  solish tavsiya 
qilinadi.  Ikkinchi  oziqlantirish  shonalash  fazasida  30  kg  dan  azot 
va  20 kg  dan fosfor o ‘g‘iti berilganda uning  o‘sishi  va rivojlanishi 
yanada  tezlashadi.  Oxirgi  oziqlantirish  arpabodiyonning  poyasi 
o ‘sib,  gullay  boshlashi  davrida  gektar  hisobida  40  kg  dan  azot  va 
20  kg  kaliy  o ‘g ‘iti  beriladi.  Bu  davrda  arpabodiyonning  bo‘yi  2 
metrgacha va undan balandroq bo‘lib, ko‘plab meva tuggan fazasiga 
to ‘g‘ri keladi. Arpabodiyon meva tutgan fazasida oziqa elementlarga 
juda  talabchan bo‘ladi.  0 ‘simlikni  oziqlantirish  sug‘orishdan  oldin 
amalga oshirilishi kerak.  Shulami e’tiborga olib mavsum davomida 
oddiy  arpabodiyon  ekilgan  maydonlarga  o‘rtacha  gektar  hisobiga 
90-100  kg  azot,  70-80  kg  fosfor  va  50-60  kg  kaliy  o‘g‘iti  bilan 
oziqlantirish tavsiya qilinadi.
Ikkinchi  va  keyingi  yillarda  arpabodiyon  ekinzorlariga  gektar 
hisobida 40 kg dan azot,  30 kg dan fosfor va 20 kg dan kaliy o ‘g ‘iti 
bilan  oziqlantiriladi.  Keyingi  yiilari  arpabodiyon  ekilgan  yerlarda 
uning  ildiz  poyalari  birlashib  ketishi  munosabati  bilan  oralarini 
kultivatsiya  qilish  va  o ‘g ‘itlash  imkoniyati  boTmaydi.  Shuning 
uchun argotexnik tadbirlami shox-shabbalari birikib ketgunga qadar 
amalga oshirilishi tavsiya qilinadi.
M ahsulot  tayyorlash.  Arpabodiyon  o ‘simligini  urugTarini 
pishib etilish davri uzoq cho‘ziladi (avgust-oktyabr).  Shuning uchun 
birinchi  urug‘  yigTsh  qoTda,  tanlab  olib  boriladi.  Ikkinchi  galgi 
urug‘  yigTsh  mexanizatsiya  yordamida  o‘tkaziladi,  poyalarning 
yuqori qismlari mexanizm yordamida yoki qoTda o ‘riladi.
So‘ng bog‘-bog‘  qilib,  xirmonga to ‘planadi. Urug‘ni quritish va 
etiltirish  1-1,5  hafta  davom  etadi.  Undan keyin g‘alla yanchadigan 
mashinada  urugTar  yanchiladi,  g ‘alvirlarda  tozalanadi.  Urug‘ni 
saqlash  muddati  3  yil.  Agrotexnik  tadbirlami  o ‘z  vaqtida  amalga 
oshirilsa  sug‘oriladigan  yerlarga  ekilgan  arpabodiyonning  har 
gektaridan  10-15  sentner urug‘  yig‘ib olish mumkin.
187

---