Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

Yapon  soforasini  o‘stirish  texnologiyasi.  Yapon  soforasi 
manzarali  daraxt sifatida 90 ga yaqin mamlakatda o‘stirilmoqda. 
0 ‘zbekistonga u  birinchi  marta XVIII  asr o‘rtalarida keltirilgan. 
Toslikent shahrida hozirgi kunda 150 mingga yaqin yapon soforasi 
ekilgan va hosil bermoqda.  Yapon soforasi tez o‘suvchan yorug‘ 
sevar,  quruqlikka  va  sho‘rga  chidamli  o‘simlik  hisoblanadi. 
Uning  mevasi  oktyabr-noyabr  oylarida  pishib  etiladi.  Yapon 
soforasi  ekiladigan  yerlami  kuzda  gektar  hisobiga  20-28  tonna 
organik  o‘g‘it  va  50  kilogramm  fosfor  o‘g‘iti  bilan  oziqlantirib 
25-30  santimetr chuqurlikda haydab  qo‘yiladi.  0 ‘simlikni kuzda 
va bahorda -  aprel  oyining birinchi  o‘n kunligida ekiladi.  Kuzda 
ekilgan  urug‘lardan unib  chiqqan maysalari  bahorda boTadigan 
sovuq kunlarga chiday olmasligi  mumkin.  Shuning uchun uning 
urug‘ini bahorda ekish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Urug‘lami  ekishdan  oldin  10-15  kun  ivitilib,  yumshoq 
po‘stlog‘idan elaklarda ajratilib olinadi va quritiladi.  Tozalangan 
xom-ashyodan  30-33%  ga  yaqin  urug‘  ajratib  olish  mumkin. 
1000 dona urug‘ining og‘irligi o ‘rtacha  100 g ga to‘g‘ri keladi.
Kuzda haydalgan yerlami borona va mola mexanizmlari bilan 
tekislanadi.
Tayyorlangan  u rugiar  namli  tuproqda  3-4  sm  chuqurlikda 
ekiladi. Agar tuproqda nam etarli boTmasa tezlik bilan sug‘oriladi. 
Yapon  soforasining  urugTari  2  qator  qilib  keng  pushtalarga 
ekiladi.  Tuproqda  namni  ko‘proq  saqlash  maqsadida  qatqaloq 
boTishni  oldini  olish  va urug‘  ekilgan egatlaming tuprog‘i  qizib 
ketmasligi  uchun  sholi  poxoli,  chirigan  barglar  va  yog‘och 
qipiqlari bilan  1  sm qalinlikda yopib chiqiladi.
Bahorda  ekilgan  urugTar  10-15  lcundan  keyin  unib  chiqadi. 
Hosil bo‘lgan ko‘chatlaming yaxshi rivojlanishi uchun  egatlami
79

---

har  doim  nam  holatda  saqlash  kerak  bo‘ladi.  Bundan  tashqari 
unib  chiqqan  maysalar  atrofi  muntazam  ravishda  yumshatilib 
turilishi lozimdir.
Yapon soforasini о ‘ suv davrida 3 -4 marta oralarini kultivatsiya 
qilish,  begona  o'tlardan  tozalab  va  zararkunandalarga  qarshi 
chora tadbirlami amalga oshirish kerak bo‘ladi.
0 ‘simliklami  ildizini  yaxshi  rivojlantirish  va  o‘sishini 
faollashtirish  maqsadida  vegetatsiya  davomida  gektariga  sof 
azotdan 90  kg,  fosfordan 60 kg va kaliy o ‘g ‘itidan 40 kg  solinib 
oziqlantiriladi.  Sofora  o‘simligmi  poyalarim  baquvvat  bo‘lishi 
uchun  iyul  yoki  avgust  oyining  boshlarida  kaliy  o ‘g‘iti  bilan 
oziqlantirish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
0 ‘simlikni  o‘g‘itlashni  sug‘orishdan  oldin  amalga  oshirish 
kerak  bo‘ladi.  Vegetatsiya  davomida  sofora  o‘simligini  7-8 
marta  sug‘orilsa  oktyabr  oyigacha  ancha  baquvvat  bo‘lib 
o‘sadi.  Sug‘orishdan  keyin  ко‘chat  atrofi  yumshatiladi.  Sofora 
ko‘chatlarini  ikkinchi  yili  erta  bahorda  yaxshi  ko‘karishi  uchun 
jo ‘yaklar  olinib  70  x  25  sm  dan joylashtirib  qaytadan  ko‘chirib 
ekiladi.  Shu  sxeinada  ekilgan  ko‘chatlarning  soni  1  gektar 
maydonga  57  ming  donaga  to‘g ‘ri  keladi.  Ko‘chatlami  qayta 
ekishda  quyidagilarga  e ’tibomi  qaratish  kerak:  ekish  davrida 
chirigan va singan ko‘chatlami  ajratish,  o‘simlikning ildiz tizimi 
qurimagan  bo‘lishi  kerak va uni  tuproqqa zich  qilib  ekish kerak 
bo‘ladi,  Ko‘chatlar  ekilgandan  keyin  tezlik  bilan  sug‘orishni 
amalga  oshirish  lozim.  Ko‘chatlami  sug‘orilgandan  2  kun 
o ‘tkazib ulami to‘g ‘rilab chi qiladi.
Ekilgan  ko‘chatlami  yaxshi  rivojlanishi  uchun  begona 
o‘tlardan  tozalash,  oralariga  ishlov  berish,  oziqlantirish  va  ob- 
havoni  hisobga  olgan  holda  sug‘orishni  muddatida  o ‘tkazish 
maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Egat  oralarini  kultivatsiya  qilish 
ko‘chatlar 2 marta sug‘orilgandan keyin amalga oshiriladi.
Vegetatsiya  davrida  ко‘chat  oralari  3-4  marta  qo‘lda  chopiq 
qilinadi.  Ko‘chatlami  sug‘orish  uchun  jo ‘yaklar  olinadi  va
80

---

vegetatsiya  davomida  7-8  marta  (may,  iyun,  iyul  oylarida  2 
martadan) sug‘oriladi.
Ko‘chatlami bo‘yi 2,5-3 m va tana qismi 2,5-3  sm ga etganda
2- yoki 3- chi yili asosiy maydonlarga ko‘chirib ekiladi.  Ekishdan 
oldin  yerlar  yumshatilgan,  tekislangan  va  o‘g‘itlangan  bo'lishi 
lozim.  K o‘chatlaming  ekilish  chuqurligi  0,5-0,6  m  va  qator 
oralarining  kengligi  8  rn,  ko‘chatlaming  oralig‘i  6  m  dan  qilib 
ekilganda  1  gektar  maydondagi  daraxtlar  208-2,10  ta  boTishi 
mumkin.
Yapon soforasi ekilgandan keyin jo ‘yaklar orqali suv beriiadi. 
Ikkinchi  sug‘orishni  6-8  kundan  keyin  amalga  oshirish  kerak. 
Ko‘chatlaming  qator  oralari  har  doim  yumshoq  va  haydalgan 
bo‘lis’ni lozim.
Ko‘chatlar ekilgandan keyin 3-4 yilgacha ulaming oralari ga  1 
yillik dorivor o‘simliklar ekish mumkin bo‘Iadi.
Agar  agrotexnik  ladbirlarni  o‘z  vaqtida  o‘tkazilsa  1  gektar 
maydondan  o‘rtacha  0,7-0,8  tonna  hosil  yig‘ib  olish  mumkin 
bo‘Iadi.
M ahsulot  tayyorlash.  G‘unchalami  gullashdan  oldin  (iyun- 
iyul oylarida),  ular ancha yiriklashganda va to‘pgulning birinchi 
g‘unchalari  ochila boshlagan vaqtda to‘pgul-ro‘vakni  qirqib olib 
soya yerda yoki quritgichlarda 40-45°S  da quritiladi.