Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

Bo‘yoqdor masxarni o‘stirish texnologiyasi
Bo‘yoqdor  masxar  o'simligini  О‘zbekistorming  barcha  turdagi 
tuproqlarida,  shu jumladan  sho‘rlangan  yerlarda ham  ekib  o'stirish 
mumkin.  Uni kech kuzda \ a  erta bahorda sug‘oriladigan va lalmikor 
yerlarda ham ekish mumkin.  Lekin u unumdor,  oziqa elementlarga 
boy,  mexariik  tarkibi  o‘rtacha  bo‘lgan  tuproqlarda  yaxshi  hosil 
beradi.
Bo‘yoqdor maxsar  o‘simligini  yaxshi  rivojlanishi,  undan  sifatli 
va  m o‘l  hosil  yetishtirish  uchun  ularni  o‘z  vaqtida  o‘g‘itlash, 
sug‘orish  muddatlarini  to‘g‘ri  belgilash,  zararkunanda,  kasallik 
va  begona  o ‘tlarga  qarshi  kurashishga  qaratish  asosiy  agrotexnik 
tadbirlardan hisoblanadi.
Bo‘yoqdor  masxar  ekiladigan  yerlami  kuzda  yer  haydash 
oldidan  organik  o ‘g ‘itlar  va  fosfor  o‘g‘iti  bilan  oziqlantirib,  22-25 
sm  chuqurlikda  haydash  lozim  bo‘ladi.  Agar  yog‘ingarchilik  kam 
bo‘layotgan  mintaqalarda  yer  xaydash  bilan  birga  gektar  hisobiga 
20-30 kg azot o‘g ‘itini qo‘liash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Uning urug‘larini erta bahorda va kech kuzda ekilsa ham bo‘ladi. 
Chunki uning maysalari  10-15°S  sovuqqa bardosh  beradi.
Urug‘lami  ekishga tayyorlashda  GOST  qoidalariga rioya  qilish 
zarur;  urug1  konditsiyaga  etgan  va  1  yoki  2  klass  bolishi  kerak; 
tozaligi 90-95 va uchuvchanligi 75-80% dan kam bo‘lmasligi lozim.
Bo‘yoqdor masxar urug‘ini erta bahorda ekishdan oldin, yerlami 
borona va  mola  bilan  tekislab,  begona  o ‘tlar  ildizi dan  tozalab,  4-6 
sm  chuqurlikda  qadaladi.  Relefi  tekis  bo‘lgan  tuproqlarda  ekilsa, 
gektariga  7-8  kg,  tog‘  oidi  mintaqalarda  ekilganda  gektariga  18-20 
kg  urug1  sarfianadi.  UrugTar  don  yoki  sabzavot  ekish  uskunalari
212

---

yordamida  qator  oralari  30,  40  va  60  sm  qilib  ekiladi.  Tuproq 
harorati  10-15°S bo‘lgandaurug‘lar 8-10 kundan keyin unib chiqadi. 
Nihollar unib  chiqmasdan  oldin uni  borona va kultivatsiya qilinadi, 
begona o ‘tlardan  tozalanadi.
Egatlarning  qator  orasi  60  sm ko‘chatlar  oralig‘i  15-20  sm  dan 
qilib, har bir uyaga  1-2 tadan o‘simlik qoldirilib yagana qilinadi.
0 ‘simlikni  birinchi  oziqlantirish  maysalar  unib  chiqqandan 
keyin  gektar  hisobiga  20  kg  dan  azot  va  fosfor  o‘g‘iti  berishdan 
boshlanadi.
Bo‘yoqdor  masxar  azotli  va  fosforli  o‘g‘itlsrga  talabchan 
о‘simlik bo'igani  uchun ikkinchi  oziqiantirishni  shonalash  fazasida 
gektar  hisobiga  30  kg  azot  va  20  kg  dan  kaliy  o ‘g ‘iti  berish  bilan 
boshlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. 0 ‘g ‘itlami 8-10 sm chuqurlikka 
solish ma’qul bo‘ladi. Oziqlantirish har bir sug‘orish oldidan amalga 
oshiriladi.  Sug‘orilgandan  keyin  o ‘simlik  ekilgan  maydonlaming 
qator oralari kultivatsiya qilinib, begona o ‘tlardan tozalanadi.
Masxar gullash davrida o‘g ‘itlami ko‘proq talab qiladi va oxirgi 
oziqlantirish  gektariga 30 kg azot va 20 kg kaliy o‘g‘iti berish bilan 
tugallanadi. Vegetatsiya davomida bo‘yoqli masxar ekilgan yerlarga 
o‘rtacha  70-80  kg  azot  50  kg  fosfor  va  30  kg  kaliy  o‘g ‘iti  bilan 
oziqlantirilsa,  yuqori  hosil  yetishtirish  mumkin  bo‘ladi.  Masxar 
dehqonchilik borasida vaqtli  ekiladigan o ‘simliklar turlariga kiradi.
Professor D. Yormatovaning yozishicha, uning ildizlari baquw at 
bo‘lgani  bois  tuproqning  2,5-3  metr  pastidan  namni  o ‘zlashtirib, 
о ‘simlik  rivojlanishi  uchun  sharoit  yaratadi,  namni  juda  tejab 
sarflaydi.  0 ‘simlik gullagan vaqtida havo nam bo‘lib, yomg‘ir ko‘p 
yog‘sa, uning changlanishi kamayadi.
Masxar  past  haroratga  bardosh  berish  bilan  birga  issiqqa 
ham  chidamli  о‘simlik  hisoblanadi.  Havo  quruq  kelsa,  garmsel 
shamollar  bo'lsa,  gullari  urug‘lanmaydi  va  natijada  puch  bo‘lib 
qoladi.  0 ‘simlik  suvga  ham  unchalik  talabchan  emas.  Vegetatsiya 
davomida  3-4  marta  sug'orilsa,  uning  o‘sishi  va rivojlanishi  uchun 
etarli hisoblanadi.
Masxar to iiq  gullab bo‘lgandan keyin 20-25 kun ichida pishadi. 
Avvalo,  bosh  poyaning  eng  yuqorisidagi,  keyin  yon  shoxlarning

---

savatehalaridagi  urug‘lar  etiladi.  Urug‘lari  pishib  ketsa  ham 
to‘kilmaydi. Chunki savatcha barglar bilan mahkam o‘ralgan bo‘ladi. 
Bu hosilni nobud qilmasdan don kombaynlari yordamida yig‘ishtirib 
olish  mikonini  beradi.  Hosilni  yig‘ishtirib  olib,  uni  birdaniga  о‘rib 
yanehish lozim. Agar u avval o ‘rib. keyinroq yanchilsa, savatchalari 
yerda qolib ketadi va hosil cbo‘g ‘i kamayadi.
Agar agrotexnik tadbiriar o‘z vaqtida o'tkazilsa, bo‘yoqli masxar 
o‘simligi  ekilgan  maydonning  har  gektaridan  200  250  kg  gacha 
gul barglari  va o‘rtacha  12-15  sentnergacha  urug‘  yig‘ishtirib  olish 
mumkin.