Yerni ekin ekishga tayyorlash Kuzgi bug`doy va g`o`za ekishdan oldingi chora tadbirlar Yemi ikki yarusli plug bilan haydash

Mavzu: Yerni kuzgi bug`doy va g`o`za ekishga tayyorlash

Reja:

1. 
   Yerni ekin ekishga tayyorlash
   
2. 
   Kuzgi bug`doy va g`o`za ekishdan oldingi chora tadbirlar
   
3. 
   Yemi ikki yarusli plug bilan haydash
   

Tuproqning unumdorligiga va ekinlardan yuqori hosil olishga qaratilgan barcha agrotexnik tadbirlar orasida tuproqni ishlash asosiy ahamiyatga ega. Chunki, yer to‘g‘ri ishlanganda tuproqning flzik, kimyoviy va biologik xossalari yaxshilanadi va barcha agrotexnik tadbirlaming samaradorligi ortadi. Yerga ishlov bennasdan unda ekin yetishtirib bo‘lmaydi. Tuproq o‘simlik ildizi uchun yetarli darajada yumshoq boTganda, uning suv-fizik xususiyatlari va mikroorganizmlaming faoliyati yaxshi bo‘ladi. Yerni ishlash deganda uni shudgor qilish, tekislash, asosiy ishlov berish, boronalash, kultivatsiyalash, chizellash, mola bosish kabilar tushuniladi.Bir-biri bilan bogiiq holda o‘tkaziladigan tuproqqa har xil mexanik ta’sir etishlarga yerni ishlash tizimi deyiladi.

Yer ishlanganda tuproq (suv, havo, issiqlik va oziq) rejimlarining qulay o‘tishi uchun qulay sharoit yaratiladi, ya’ni haydalma qatlam tuzilishi va uning donadorligi o'zgaradi; tuproqning quyi qatlamidagi oziq moddalar yuqoriga ko‘tarilib, uning aylanishi davri va mikrobiologik jarayonlar tezlatiladi; begona o‘tlar yo‘qotiladi; oigano-mineral o‘g‘it va angizlar tuproqqa qo‘shiladi; tuproq yuza qatlamida yoki o‘simlik qoldiqlarida yashayotgan ekinlarning zararkunanda va kasallik qo‘zg‘atuvchilari yo‘qotiladi; yerni ekin ekishga tayyorlash, egat va jo ‘yak olish hamda ekinni parvarish qilishda qator orasiga ishlov berish; begona o‘tlarni yo‘qotish kabi ishlar bajariladi.Yerni ishlashda quyidagi texnologik jarayonlar amalga oshiriladi: yer qatlami ag`dariladi, aralashtiriladi va yumshatiladi; begona o ‘t ildizlari qirqiladi, tuproq zichlanadi, tekislanadi, egat va jo‘yak olinadi. Yer zaruriyatga qarab yuza haydov chuqurligida yumshatiladi. Haydalma qatlam tuprog‘ini aralashtirish natijasida tuproqdagi organik va mineral o`g‘itlar, mikroorganizmlar haydalma qatlamda bir tekis taqsimlanib, tuproq unurndorligini oshiradi. Tuproqni zichlash ya’ni mola bostirilganda kapillyar g‘ovakligi ortadi. Ekilgan umglami pastki qatlamda namlik bilan ta’minlash yaxshi boiadi. Sug‘oriladigan dehqonchilikda yemi tekislashning ekin ekish va uni parvarish qilish uchun ahamiyati katta, bunda sifatli ekish, sug‘orish, parvarish qilish uchun sharoit yaratiladi.

Yer haydalganda ag‘darilayotgan qatlamlar 135°-145° qiyalikda birbiriga yonboshlasa, qatlam chala, qatlam 180° ag`darilsa, to‘liq ag`darilgan hisoblanadi. Yerni haydash sifati plug ag‘dargich (otval) larining shakliga bog‘liq. U lar vintsim on, silindrsim on, yarim vintsim on va madaniy bo‘ladi. Madaniy otvalli pluglar qatlamni yaxshi uvoqlaydi va ag‘daradi. 1870- yili Rudolf Sakk yarim vintli va silindrik otvalli pluglardan madaniy otvalli plug yaratdi. Bu plugning asosiy korpusi oldiga kengligi asosiy korpusning 2/3 qismiga teng keladigan chimqirqar o‘matilgan. Hozirgi vaqtda yer ko‘proq P-5-35M, PN-4-35 markali tirkama yoki osma pluglar bilan haydalmoqda. Keyingi yillarda chimqirqaming kengligini 27 sm gacha uzaytirilgan, PYa-3-35 markali ikki yarusli pluglardan foydalanilmoqdaHozirgi davrda shamol eroziyasiga moyil yerlarni ag‘darmasdan, angizlar saqlangan holda, asosiy ishlov berish usuli keng qoilanilmoqda. Yemi sifatli ishlash qoilanilayotgan qurolning tuzilishiga, ya’ni plug otvalining shakliga, ishchi organlarning turiga, agregatning yurish tezligiga va tuproqning texnologik xossalariga bogiiq. 3. Yemi kuzda shudgorlash asosiy agrotexnik tadbirlardan biri boiib, o‘simliklaming o‘sib rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Kuzda haydab qo‘yilgan yerda namlik ko‘p to‘planadi, mikrobiologik jarayonlar uchun qulay sharoit yaratiladi. 0 ‘simlik qoldiqlari ko‘milib chirishi uchun imkoniyat yaratiladi. Kuzda haydab qo‘yilgan yemi bahorda ekin ekishga tayyorlash ancha oson boiadi. Sifatli oikazilgan kuzgi shudgor bahorgi haydashga nisbatan ekinlar hosilini 10-20% oshiradi, hosil erta va sifatli boiib yetiladi.

Tuproq namligi maksimal dala nam sigimiga nisbatan 40-60% boiganda yer sifatli haydaladi. Quruq yoki semam tuproq haydalganda palaxsa va kesaklar hosil boiadi. 4. R esp u b lik am izn in g shim oliy zo n asid a noyabr oyi, M arkaziy zonasida 15— noyabrdan 15— dekabrgacha, janubiy zonada 20 — noyabrdan 15— dekabrgacha bo‘lgan vaqt kuzgi shudgor uchun eng qulay vaqt hisoblanadi. Tuproq sharoitiga ko‘ra, yer 30-35 sm gacha chuqurlikda haydalishi mumkin. Yangi o`zlashtirilgan yerlar 20-22 sm chuqurlikda haydaladi. Keyinchalik haydash chuqurligi asta-sekin oshirib boriladiYemi ikki yarusli plug bilan haydash muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda Six-Bottom-165 rusumli ikki yarusli universal plugdan ham foydalanilmoqda (11-rasm). Ikki yarusli haydalganda ustki qatlam (0-15sm) pastga, pastki qatlam (15-30sm) tepaga chiqariladi. Yerni har xil chuqurlikda haydash — begona o‘tlarni, zararkunandalarni, kasalliklarni kamaytirish va organik qoldiqlarni to‘la chirishini ta’minlash uchun o‘tkaziladi. Yer birinchi yili 30-32 sm, ikkinchi yili 22-24 sm, uchinchi yili 26-28 sm chuqurlikda haydalsa, yuqorida ko‘rsatilgan chuqurlikdagi qatlamga tushgan zararli organizmlar hamda organik qoldiqlar uch yilgacha tuproq yuzasiga chiqarilmaydi. Natijada, zararli organizmlarni kamayishi va o‘simlik qoldiqlarini to`la chirishiga erishiladi. Yerga ekin ekish oldidan ishlov berish uruglam i to`liq unib chiqishi va keyingi parvarish ishlarini bajarishga qulay sharoit yaratish uchun o`tkaziladi. Ishlov berish orqali tuproqqa kerakli tuzilish va m o'tadil zichlik beriladi, begona o `tlar yo`qotiladi. Bu ishlar quyidagilardan iborat: 1) yemi joriy tekislash; 2) uruglam i bir xil chuqurlikka ekish va qiyg'os unib chiqishini ta`minlaydigan yumshoq qatlam hosil qilish; 3) begona o`tlami yo`qotish.

Yerlarni tekis bo`lishi urug`larni bir xil chuqurlikka tushishi va sifatli qilib sug'orishga imkoniyat yaratadi. Vegetatsiya davrida o`tkaziladigan hamma parvarish ishlarining sifati va samaradorligi ko`p jihatdan dalalami tekis bo‘lishiga bog`liq. Dalalami shudgorlash paytida hosil bo`lgan marza va egatlar, traktorlarning burilish joylaridagi do`nglik-chuqurliklar har yili joriy tekislanadi. Yerni tekislash uchun uzun bazali tekislagich greyder, keng qamrovli m ola, te m ir-b eto n brus yoki oddiy yog`och m olalard an 91 foydalaniladi. Agregatlar yordamida tekislanmay qolgan do4nglik va pastqam joylar qo‘lda tekislanadi. Navbatdagi tadbirlar namlikni saqlab, yumshoq qatlam hosil qilish va begona o‘tlarni yo‘qotishga qaratilmog‘i lozim. Yerni ekin ekishga tayyorlash, shudgorni b o ro nalashdan boshlanadi. Boronalash davrida tuproq namligi va uni saqlashga e’tibor berish lozim. Yerni boronalashga tuproq yetilgan paytda kirishilsa kesaklar yaxshi maydalanadi, tuproq donador holatga keladi. Tuproqda namlik saqlab qolishga erishiladi.Boronalash ko`pincha molalash bilan birgalikda o‘tkaziladi. Bunda tuproq yuzasi tekislanadi va ma’lum darajada zichlanadi. Begona o‘tlar endi unib chiqayotganda boronalash o`tkazilsa, ularning maysalari nobud bo‘ladi. Yer betidagi qatqaloqni yumshatib turish namlikni behuda bug‘lanib ketishini oldini oladi. Y erlarni boronalashda ikki qator qilib ulangan «zig-zag» boronalardan foydalaniladi. Boronalashni iloji boricha zanjirli traktorlar yordamida amalga oshirish lozim. Chunki, g‘ildirakli traktorlar yerlarni zichlashtirib yuboradi. Dalalar dastlab yer haydalish yo‘nalishiga ko‘ndalang, ikkinchi marta esa uzunasiga boronalanadi (13-rasm). Yerni ekishga tayyorlash, boronalash ishlarini ekishdan bir necha kun ilgari rejalashtirilgan holda amalga oshirilishi maqsadga muvofiq.