Yer yuzi tabiati rivojlanishining fazoviy omillari

t.me/geografiya_test_video_slayd t.me/geografiya_test_video_slayd 
Quyosh galaktikaning chekkaroq qismida joylashgan. Bu holat Yer uchun juda
qulay: u Galaktikaning nisbatan tinch qismida joylashgan va paydo bo‘lganidan
buyon fazoviy halokatlarga uchramasdan rivojlanib kelmoqda. Quyosh sistemasi
Galaktika markazi atrof da 200–220 km/s tezlik bilan harakatlanib, 180–220 mln 
yilda bir marta aylanib chiqadi. Yerdagi 200 mln yil – tektonik siklning
davomiyligi hisoblanadi. Bu Yer hayotida tektonik hodisalarning ma’lum ketma-
ketligi bilan tavsifl anadigan muhim davr. Sikl boshida Yer po‘stining cho‘kishi,
qalin cho‘kindi qatlamning to‘planishi, suv osti vulqonlarining otilishi ro‘y
beradi. Keyin, tektonik jarayonlar kuchayadi, tog‘lar vujudga keladi,
materiklarning tashqi ko‘rinishi, qiyofasi o‘zgaradi. Bu esa, o‘z navbatida, Yer
tabiatining o‘zgarishiga olib keladi.Quyosh – Yerga eng yaqin yulduz bo‘lib,
diametri 1,39 mln km, o‘ta qizigan, yorug‘lik va issiqlik taratib turadigan,
gazlardan iborat sharsimon osmon jismidir. Unda Quyosh sistemasining 99 %
dan ortiq massasi to‘plangan. Shuning uchun u atrof dagi osmon jismlarini
tortish kuchi hisobiga ushlab turadi va sayyoralarning deyarli bir xil tekislikda 
harakatlanishini ta’minlaydi.
Yer yuzida tabiiy sharoit va resurslarning o‘zgarishiga, o‘z navbatida, 
inson xo‘jalik faoliyatiga ta’sir ko‘rsatadi.Yer – Quyosh sistemasidagi

---

t.me/geografiya_test_video_slayd t.me/geografiya_test_video_slayd 
sayyoralardan biri bo‘lib, uning shakli, o‘lchamlari, zichligi, moddalar tarkibi,
tuzilishi va harakatlari koinotda joylashgan o‘rniga bog‘liq.
Yer Quyosh atrofida soat miliga teskari yo‘nalishda o‘rtacha 29,8 km/sekund
tezlik bilan 934 mln km bo‘lgan orbitani 365 sutka 6 soatda to‘la bir marta
aylanib chiqadi. Yer orbitasi (Quyosh atrofida aylanish yo‘li) ellips shaklda.
Shuning uchun Quyosh bilan Yer orasidagi masofa doim o‘zgarib turadi. Yer
orbitasining Quyoshga eng yaqin nuqtasi perigeliy deyiladi. Bu nuqtada Yer
va Quyosh orasidagi masofa 147 mln km ga teng. Yer orbitasining Quyoshdan
eng uzoq nuqtasi esa afeliy deyilib, Yer bilan Quyosh o‘rtasidagi masofa 152
mln km bo‘ladi. Shuning uchun Yer orbita bo‘ylab turli tezlikda harakat qiladi,
ya’ni perigeliyda eng tez (30,3 km/sekund), afeliyda eng sekin (29,3 km/sekund)
aylanadi. Buning oqibatida Quyosh Shimoliy yarimsharga 186 kun, Janubiy
yarimsharga esa 179 kun nur sochadi. Lekin bu Yerga keladigan issiqlikning
miqdoriga ta’sir qilmaydi. Yer orbitasining aylanaga yaqin ellipsligi tufayli
Yerga keladigan issiqlikning miqdori o‘zgarmaydi, ya’ni doimiydir.