Yer tuzish va yerdan foydalanish

Ko‘chmas mulk ob’ektlarini odatda ikki guruhga bo‘linadi.
Birinchi guruh (A) - bu ancha muncha shakillangan ko‘chmas mulk, bozor turli harakat baholari hamda shunga mos statistikasi mavjid. Bu asosan uy - joy bozori (xonadonlar, yashash uylari yoki kavartiralar) ofes xonalari, savdo korxonalari,omborxonalar va no ishlab chiqarish ahamiyatiga molik bo‘lgan boshqa shunga oxshash inshatlar.
Ikkinchi guruh (B) - bu bozori endigina shakillanayotgan ko‘chmas mulklar, ishlab chiqarish ob’ektlari, yer, tugallanmagan qurilishlar kiradi.

Ko‘chmas mulkning barcha turlari kadasterli bazaviy qiymatga ega bo‘lishlari zarur qaysiki ulardan soliqqa tayyorlash uchun foydalanish mumlik, u manfatdor tomonlari uchun bozor bahosining asosi bo‘lib xizmat qilishi mumkin va hakozo. Shu mazmunda ko‘chmas mulkning bahosini shakillantirish tizimi alohida harakatda, ya’ni, xisob - kitob xarakteriga ega bo‘ladi,qaysiki u bozor axborotiga yoki “nazariy” bozor bahosini aniqlash mumkin bo‘ladigan asosdagi bozor ko‘rsatkichlariga asoslanadi.

“A” guruhdagi ko‘chmas mulk ob’ektlari to‘g‘risida to‘laroq ma’lumotga ega bo‘lish uchun ular haqidagi axborotlarni tasnifli tarkibini kamaytirish maqsadga muvofiqdir.

A guruh uchun axborotlar quydagi shakilda tarkib topgan:

Ko‘chmas mulk guruhlari: uy-joy, ofes xonalari , savdo korxonalari,omborxonalar va no ishlab chiqarish ahamiyatiga ko‘chmas mulklarning boshqa guruhlari (bozor munosabatlariga qo‘shilishiga qarab aniqlik kiritiladi.).

Ko‘chmas mulklar kichik guruhi: yashash uylari (ko‘p xonadonli uylardagi xonodonlar, shaharlardagi kattejlar, chorbog‘lar yashash uchun mo‘ljallangan qishloq joylardagi boshqa binolar), ofes binolari(ofes bonolari, yashash uylaridagi ofeslar, aholi yashaydigan binolardagi ofeslar va boshqa ofeslar), savdo korxonalari(alohida holda turgan binolar, vaqtinchalik alohida turgan savdo binolari, savdo-sotiqqa mo‘ljallangan binolarda joylashgan savdo korxonalari va boshqa savdo korxonalari), omborxonalar(omborxona maqsadidagi bino va inshoatlar, omborxona mohiyatiga ega bo‘lmagan binolarda joylashgan omborxonlar va boshqa omborxonalar),

Ko‘chmas mulkning boshqa kichik guruhlari (alohida turgan binolar, vaqtinchalik binolar va inshoatlar, birir maqsadli harakterga ega bo‘lmagan binolar va inshoatlarda joylashgan xonadonlar va boshqa xonadonlar).

Ko‘chmas mulk turlari : ko‘p xonadonli uylardagi xonadonlar(besh qavatli, panelli,sifati yaxshilangan) , shaharlardagi kattejlar(bir oilali, bir necha oilali), chorbog‘lar, kattejlar g‘ishtli, panelli, yog‘ochli va boshqa), ofes binolari(ko‘p qavatli bugungfi kun binolari), alohida kirish chiqish, umumiy kirish-chiqishli ofeslar.

Ko‘chmas mulkning kichik turlari: xonadonlar (kominal xonadonlardagi xonalar bir, ikki, uch, to‘rt, besh va ko‘p xonali alohida xonalar) keyingi kvalifikatsion belgilar quydagilar: umumiy maydoni, joylashgan o‘rni, sifat belgilari.

Bozor bahosi: ko‘chmas mulk ob’ektini va oldi sotdi ishini ro‘yxatga olingan sanasi. Bu ma’lumotlar mazkur tashkilotdan kadster tizimiga kelib tushdi, standart birlik sifatida qabul qilingan guruhlar, turlar va kichik turlar bo‘yicha ko‘chmas mulkning oylik o‘rtacha hisoblangan bahosi, standartdan farqi uchun o‘rtacha xisoblangan qo‘shimcha va chegirma; baho o‘zgarishining hududiy chegarasini aniqlash.

“A” guruhi ob’ektlari bo‘yicha birlamchi axborotlarni o‘z ichiga quydagilarni oladi:

1.Ob’ektning nomi.

2.Oldi-sotdi harakatlarining sanasi.

3.Joylashgan o‘rni(manzil, metro stansiyasi yoki shahar markazidan uzoqligi)

4.Har bir ko‘chmas mulk turi uchun standart ro‘yxat bo‘yicha o‘ziga xos sifat tavsiflari.

Masalan: yshash uyi uchun - uy joy kichik guruhi, uylar turi, shu jumladan qavatliligi,xonadon turi, umumiy yshash maydoni, shu jumladan xonalar, oshxona sanblok, koridor, xonadon joylashgan qavat, lifti, telefoni, mavjidligi va boshqalar, ofes ushun binoning turi, tipi, umumiy maydoni, joylashgan qavar, liftning mavjidligi telefon raqamining soni, ichki ta’mirlanish turi, va boshqalar; savdo korxonasi uchun turi(kichik guruh), umumiy maydoni, shu jumladan savdo, yordamchi xonalar, patolokning balandligi, qavatliligi, ichki tamirlangan turi, va boshqalar.

Har bir oldi-sotdi harakatlari bo‘yicha qayt qilingan birlamchi axborotlar ko‘chmas mulk guruhlar muqqat orliqlar, joylashgan o‘rni va sifati tavsiflari bo‘yicha klassifikatsiyalanadi.

Guruhlash uchun eng maqsadli bu vaqtli interval: oy, kvartal va yil bo‘lishi mumkin. Yil iqtisodiy jarayonlarning umumiy tahlili uchun. Agarda inflaksiya darajasi yuqori bo‘lsa bir necha foizni tashkl etsa - kvartal qabul qilinadi.

Umumiy qabul qilingan hududiy mintaqalar uchun 1m umumiy maydon hisobida har bir ko‘chmas mulk turi bo‘yicha o‘rtacha bozor baholari hisoblanadi.

Ushbu ko‘chmas mulk turi uchun qabul qilingan standartdan farq qiluvchi sifat tavsiflari uchun qo‘shimcha va chegaralarning nisbatan shikalasini aniqlagan ham bir tipdagi ko‘chmas mulklarning sifat tavsiflarini taqqoslagan holda birlamchi axborotlar qayta ishlanadi. Natijada A guruhdagi ko‘chmas mulkning kadrasti baholanadi, bir tomondan real bozor holatini yoritadi, negaki u xaqiqiy bozor baholariga asoslangan ikkinchi shtambdan esa bahoning azolari esa sifat sifat tavsiflari uchun qo‘shimcha va chegirma shkalalarning mavjidligi o‘z navbatida, bahoni shakillantirishning bozor jarayonini vujudga keltirishga imkon beradi.

Yuqorida izohlangan butun jarayon EHM dan foydalangan holda yuqori darajada avtomatlashtirish mumkin. Bunda ko‘chmas mulk bozoridan kelib tushadigan birlamchi axborotlar ko‘chmas mulk kadrasti bilan shug‘ullanuvchi organlarga so‘zsiz kelib tushadi, deb qonunda yozib qo‘yilishi kerak.

“A” guruh singari “B” guruhdagi ko‘chmas mulk ob’ektlari to‘g‘risida ham to‘laroq ma’lumotga ega bo‘lish uchun ular haqidagi axborotlarni tavsifli tarkibini keltirish maqsadga muvofiqdir.

“B” guruh ko‘chmas mulklarning uchta yirik turlari kiradi: yer(yer uchaskalari), ishlab chiqarish ob’ektlari va tugallanmagan qurilish ob’ektlari.

Yer uchaskalari to‘g‘risidagi axborotlar quydagi paramertlarni o‘z ichiga olishi zarur.

Miqdoriy: vaqt bo‘yicha foydalanish davri (yangidan o‘zlashtirilgan yerlar uchun); kenglikda yer uchaskasining suv xavzalarining o‘lchamlari va boshqalar; iqtisodiy - xosildorlik, yog‘ochlarning o‘sishi, va boshqalar. tabiy-yekolagik - tuproqlarning kimyoviy tarkibi, o‘rmon bilan qoplanish darajasi, ifloslanish darajasi va boshqalar.

Sifat : tarixiy xususiyatlari (ma’lum vaqt davomida yerdan day tarzda foydalaniladi); foydalanish bo‘yicha chegaralanishlar (zakovedniklarni muhokama qilish va boshqalar); funksional mohiyati(aynan shu vaqt ichida yer uchaskasi qanday ko‘rinishga ega - xaydalma yer, o‘rmon suv havzasi, va xokozo); joylashuv o‘rni (iqlim sharoiti, chegaralari, uchaskaning manzili); kimga qarashliligi (uchaska kimga tegishli, kim uning mulkdori, egasi);

Ishlab chiqarish b’ektlari bo‘yicha(shug‘ullanmagan qurulishlar qurilishlar bo‘yicha ham) axborotlar ham miqdoriy va sifat parametrlaridan tashkil topadi.

Miqdor: vaqtli(har bir ob’ektni qurilish sanasi) har bir ob’ektni xizmat ko‘rsatish muddati; kenglik(yegallagan yer maydoni, shu jumladan binolar va inshootlar egallagan maydon maydon va xajmi tarkibiy ko‘rsatkichlari, transport yo‘llarining uzunligi va boshqlar)

Sifat: Korxonaning tarixiy; me’moriy - baddiy sifati (bino va inshootlarning me’moriy va badiy qimmatliligi); funksional mohiyati (tarmoq, ishlab chiqarilgan tovar turlari, ish turlari, xizmat turlari); joylashgan o‘rni (manzil, korxonaning joylashgan o‘rni, yashash joyiga yaqinligi, va boshqalar); kimga qarashliligi (mulk shakli, yegalari)
Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquq davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organning rahbari tomonidan tayinlanadigan mas’ul shaxs (keyingi o‘rinlarda ro‘yxatga oluvchi deb ataladi) tomonidan davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladi.

Ko‘chmas mulkning mulkdorlari yoxud unga ashyoviy huquqlarga ega bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar yoki ularning vakolatli shaxslari ko‘chmas mulkka mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar vujudga kelgan, boshqaga o‘tgan, cheklangan va bekor bo‘lgan yoxud ko‘chmas mulkning huquqiy holati o‘zgargan kundan boshlab bir oy muddatda ko‘chmas mulk joylashgan joydagi davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organga ularni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun murojaat qilishlari majburiydir.

Arizaga ko‘chmas mulkka kadastr yig‘ma jildi va mazkur Nizomning IX bo‘limida nazarda to‘tilgan miqdorda ro‘yxatga olish yig‘imi to‘langanligi to‘g‘risida tijorat bankining chiptasi ilova qilinadi.

Yuridik va jismoniy shaxslarning arizasi mazkur Nizomning 1-ilovasida keltirilgan shakl bo‘yicha ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni va uning bilan bog‘liq bitimlarni davlat ro‘xatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi arizalar reestri ro‘yxatga olinadi. «Bir oyna» bo‘limi xodimi arizani va unga ilova qilingan kadastr yig‘ma-jildini qabul qilib olganligi to‘g‘risida tilxat beradi.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlar va u haqda tuzilgan bitimlar davlat reestriga kiritish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlar va uning bilan bog‘liq bitimlar davlat reestri mazkur Nizomning 2-ilovasida keltirilgan shakl bo‘yicha elektron tarzida yer uchastkalariga, binolarga, inshootlarga va dov-daraxtlarga bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish bo‘yicha yagona hujjat sifatida yuritiladi.

Yuridik va jismoniy shaxslar ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organga o‘zlarining tanlovlariga ko‘ra telekommunikatsiya kanallari bo‘yicha elektron hujjat ko‘rinishida murojaat qilishga haqlidirlar.

Ariza elektron raqamli imzoni qo‘llagan holda rasmiylashtiriladi va mazkur Nizomning 8-bandida ko‘rsatilgan zaruriy hujjatlarni ilova qilgan holda O‘zbekiston Respublikasi «Davergeodezkadastr» davlat qo‘mitasining Interaktiv davlat xizmatlari yagona portali va axborot resursi orqali elektron shaklda jo‘natiladi.

Ariza va kadastr yig‘majildlarini elektron tarzda qabul qilish va ularga ishlov berish tizimi axborot tizimlari kompleksi, shuningdek aloqa kanallari va axborotni uzatish va qabul qilishning axborot xavfsizligi ta’minlangan dasturiy-apparat vositalari, olingan axborotga ishlov berish, uni saqlashning dasturiy-apparat vositalari bazasida yuritiladi.

Yuridik va jismoniy shaxslar ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun quyidagi ishlarni amalga oshiradilar:

kadastr yig‘majildi ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan, elektron raqamli imzo bilan imzolangan elektron hujjatni shakllantirish va imzolash;

yuridik va jismoniy shaxs vakolatli shaxsining elektron raqamli imzosi bilan imzolangan elektron hujjatni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organga jo‘natish.

Davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ elektron hujjat olingan kuni arizani ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni va uning bilan bitimlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi arizalar reestriga kiritadi.

Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi ariza ro‘yxatga olingandan keyin ikki kun mobaynida quyidagi ishlarni amalga oshiradi:

yuridik va jismoniy shaxsga elektron raqamli imzo qo‘llanib, jo‘natilgan hujjatlar olinganligini tasdiqlanganligi to‘g‘risida xabarnoma yuborish;

olingan elektron hujjatlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organning elektron arxivida saqlash;

yuridik va jismoniy shaxs vakolatli shaxsining elektron raqamli imzosi haqiqiyligini tekshirish;

olingan elektron hujjatlarning ushbu Nizomning 20 — 25, 42 — 46 va 71-bandlari talablariga muvofiqligini tekshirish.

Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lgan taqdirda, ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni mazkur Nizomda belgilangan tartibda davlat ro‘yxatidan o‘tkazadi.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etish uchun asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, ariza ilovalari bilan birga ariza ro‘yxatga olingan kundan boshlab uch kun mobaynida davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ rahbarining elektron raqamli imzosi bilan elektron ko‘rinishdagi xat bilan yuridik va jismoniy shaxsga qaytariladi. Hujjatlar qaytarilganligi haqida ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni va uning bilan bitimlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi arizalar reestrida belgi qo‘yiladi. Xatda huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etishning aniq sabablari va taqdim etilgan hujjatlarda topilgan kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar ko‘rsatiladi.

Yuridik va jismoniy shaxslar kamchiliklar tuzatilgandan so‘ng, ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi ariza bilan takroran murojaat qilishlari mumkin.

Ko‘rsatilgan kamchiliklarni tuzatib ariza takroran jo‘natilganda, ro‘yxatdan o‘tkazuvchi tomonidan ikki kun mobaynida ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish amalga oshiriladi.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi arizani takroran ko‘rib chiqishda ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etish to‘g‘risidagi xatda ilgari ko‘rsatilmagan yangi asoslar bo‘yicha rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgandan so‘ng davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomalarni tayyorlaydi va rasmiylashtiradi hamda ularni buyurtma xat bilan yuridik yoki jismoniy shaxsga jo‘natadi.

Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni axborot tizimlari kompleksini qo‘llagan holda «bir oyna» tamoyili bo‘yicha davlat ro‘yxatidan o‘tkazish sxemasi ushbu Nizomga 3-ilovada keltirilgan.

Yuridik va jismoniy shaxslar noto‘g‘ri yoki buzilgan ma’lumotlarni taqdim etganlik uchun qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo‘ladilar.