Yer magnetizmi

---

Yer magnetizmi

Yer magnetizmi, geomagnetizm — 1)

Yerning magnit maydoni; 2) geofizika

boʻlimi. Yer magnit maydonining fazoda

taqsimlanishini va vaqt davomida

uzgarishini, shuningdek, u bilan bogʻliq

ravishda Yerda va atmosferada sodir

boʻladigan fizik jarayonlarni oʻrganadi.

Magnit maydonining kuchlanishi T vektor

bilan belgilanadi. Gvektorning miqdori Ye.

m. elementlari, yaʼni magnit maydonining

ogʻish burchagi D, gorizontal tashkil

etuvchisi Ya, egilish burchagi va vertikal

---

tashkil etuvchisi Z bilan ifodalanadi. Ye.

m. elementlari toʻgʻri burchakli

koordinatalar sistemasida quyidagicha

joylashgan: X — geografik meridian, Y —

geografik kenglik va Z — vertikal chiziq

boʻylab yoʻnalgan koordinata oʻkdari. T

vektorning X, Y, Z oʻklariga boʻlgan

proyeksiyalari magnit maydonining shim.,

sharqiy va vertikal tashkil etuvchilari deb

ataladi. T ning gorizontal tekislikdagi

proyeksiyasi magnit maydonining

gorizontal tashkil etuvchisi N ni hosil

qiladi. T vektor joylashgan HOZ tekislik

magnit meridiani tekisligi deyiladi. HOZ

tekisligi bilan XOZtekisligi orasidagi

burchak magnit maydonining ogʻish

burchagi D ni va kuchlanishi (T vektor)

---

bilan gorizontal tashkil etuvchisi N

orasidagi burchak magnit maydonining

egilish burchagi / ni tashkil etadi.

E. m. elementlari kompas, magnit

teodoliti, turli magnitometrlar, magnit

tarozisi, magnit variometri va b.

yordamida oʻlchanadi. Bundan tashqari,

dengizda, havoda oʻlchash uchun kema,

samolyot va vertolyotlarga maxsus

asboblar oʻrnatiladi.

Yerning magnit maydoni doimiy va

oʻzgaruvchan boʻladi. Doimiy magnit

maydoni yer yuzining hamma joyida

boʻlib, juda sekin, "asriy" oʻzgaradi. U Yer

magnit maydonining 99% ini tashkil

qiladi. Doimiy magnit maydonining

---

mavjud boʻlishiga Yer ichki qatlamlarida

boʻladigan turli jarayonlar sabab boʻladi.

Oʻzgaruvchan magnit maydoni Yer magnit

maydonining 1% ini tashkil etadi va yer

atmosferasining yuqori qatlamlarida

oqadigan elektr toklaridan vujudga

keladi. Shu bilan birga, Yer magnit

maydonining tasodifiy oʻzgarishlari

mavjud. Tasodifiy oʻzgarishlar Quyoshda

sodir boʻladigan chaqnash hodisalariga

ham bogʻliq, ular magnit boʻronlariga

sabab boʻladi, radioaloqalarni buzadi.

Kosmosda oʻtkazilgan i. t.lar Yer magnit

maydoni koʻp miqdorda katta energiyali

elektron va protonlarni qamrab olganligini

koʻrsatadi hamda ularning energiyasi va

---

konsentratsiyasi Yerdan uzoqdagi

geomagnit kenglikka qarab oʻzgaradi. Yer

goʻyo magnit maydoni bilan qamrab

olingan ulkan radiatsion mintaqa bilan

oʻralganday koʻrinadi. Ichki mintaqa 45°

kenglik bilan chegaralanib, Yer sathidan

500—5000 km uzoqlikda joylashgan.

Tashqi mintaqa 12000—32000 km

balandlikda. Geomagnit maydonining

variatsiyalari davriy va davriy boʻlmagan

xillarga boʻlinadi. Davriy variatsiyalarga

yillik, sutkalik variatsiyalar kiradi. Davriy

boʻlmagan variatsiyalarga qisqa vaqtli

kuchli magnit boʻronlari, toʻlqinlari kiradi.

Bu variatsiyalar, asosan, toʻsatdan,

tartibsiz ravishda roʻy beradi. Magnit

toʻlqinlaridan hosil boʻladigan

---

variatsiyalar, asosan, Quyoshdagi

oʻzgarishlarga va fazodagi turli

jarayonlarga bogʻliq. Yer magnit

maydonining hosil boʻlish sabablary va

unga bogʻliq boʻlgan hodisalarni

geofizikaning magnitometriya sohasi

oʻrganadi.

Yer magnit maydoni Yerning har bir

nuqtasiga qoʻyilgan magnit miliga bir xil

taʼsir etadi. Ye. m.ni oʻrganish natijasida

olingan maʼlumotlar har 5 yilda

tuziladigan magnit haritalarida

tasvirlanadi. Izogon chiziqlarning bir xil

qiymatga ega boʻlgan nuqtalarini

birlashtiradi. Bu chiziklarning shimol va

janubdagi tugun boʻlib yigʻilgan joylari

---

shim. va jan. magnit qutblari deyiladi.

Shim. vajan. qutblarni birlashtiruvchi

izogon chiziklar magnit meridiani

deyiladi. Shuningdek, magnit

maydonining egilish burchagini

tasvirlovchi izoklin chizik,lar magnit

kenglik chiziklaridir. Nol miqdorga ega

boʻlgan izoklin chiziq magnit ekvatori deb

ataladi. Ye. m.ni oʻrganish Yerning chuqur

qatlamlarida boʻlayotgan tektonik

jarayonlarni oʻrganish, kon qidirish,

fazoda radio-toʻlqinlarning tarqalishini

kuzatish kabi muhim masalalarni hal

etishda ahamiyatli. Oʻzbekiston FA

Seysmologiya institutida zilzilalar

oʻchogʻini aniqlash va yer qimirlashini

oldindan bilish masalalarini hal etishda

---

geomagnit variatsiyalardan keng

foydalaniladi.

Qahhorbek Abdullabekov.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-

yil

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

Manbalar

---

  Soʻnggi tahrir 7 yillar avval DastyorBot tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

Bu maqolada boshqa til boʻlimlariga

ishorat yoʻq. 

Siz ularni topib va ushbu maqolaga

qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz

mumkin.

"

https://uz.wikipedia.org/w/index

.php?

title=Yer_magnetizmi&oldid=157105

8

" dan olindi