Yengil sanoat va kimyo texnologiyalari

Kommunikatsiyalar nazariyasining asosiy qonuniyatlari. Biz esa o’z
oldimizga cheklanganroq maqsad – kommunikatsiyaning mohiyati muammolarini
belgilab olish va ijtimoiy kommunikatsiyalar tizimini ko’rib chiqish va unda
reklama qanday o’rin tutishini aniqlab olish maqsadini qo’yamiz Shuningdek,
bizning vazifamizga reklama kommunikatsiyasining eng oddiy sxemasini tahlil
qilish va uning asosiy tarkibiy qismlarini ko’rib chiqish ham kiradi.
«Kommunikatsiya» termini (lotincha communicatio — umumiylashtiraman,
bog’layman) XX asr boshidan buyon ilmiy atama sifatida qo’llanib kelmoqda.
Hozirgi vaqtda kommunikatsiya – turli kommunikativ vositalar yordamida har xil
kanallar orqali shaxslararo va ommaviy aloqa sharoitlarida ijtimoiy shartlangan
axborot uzatish va qabul qilish jarayoni sifatida izohlanadi.
Ushbu kategoriyani tushunishga nisbatan kamida uchta asosiy, eng keng
tarqalgan yondashuvni ajratib ko’rsatishadi.
1. Moddiy olam har qanday obyektlarining aloqa vositasi. Bu yondashuv
doirasida transport, energetik, suv yo’llar orqali va boshqa turdagi
kommunikatsiyalarni ajratib ko’rsatish mumkin.
2. Muloqot. Axborotni odamdan odamga berish.
3. Jamiyatga ta’sir ko’rsatish maqsadida jamiyatda axborotlarni berish va
almashish.
Aytib o’tilganlaridan ikkinchisi va uchinchisining mohiyati insonlar jamiyati
doirasida bilimlar, mazmunga ega hissiyotlar, irodaviy impulslarlarni uzatish
hisoblanadi. Shuning uchun ijtimoiy kommunikatsiyalarning ushbu ikki turi,
transport va energetik kommunikatsiyalardan farqli ravishda, mazmunga ega
hisoblanadi.
Shunisi ayonki, reklama kommunikatsiyasini o’rganish nuqtai nazaridan
ko’rsatilgan yondashuvlardan uchinchisi eng dolzarb hisoblanadi. Reklama
kommunikatsiyasining o’zi ijtimoiy kommunikatsiyaning turlaridan biri sifatida
ta’riflanishi lozimligi shubhasiz. Chunki insonlar jamiyati doirasidan tashqarida
reklama mavjud bo’lishi mumkin emas. Agar ijtimoiy kommunikatsiya asosiga kommunikativ jarayondagi
ishtirokchilar roli qo’yiladigan bo’lsa, u holda uning quyidagi turlarini ajratib
ko’rsatish mumkin:
*
muloqot (teng huquqli sheriklar dialogi);
*
taqlid qilish (jamiyat ba’zi a’zolari xulq-atvori, muloqoti, turmush tarzi
namunalari va usullarining boshqa odamlar tomonidan o’zlashtirilishi);
*
boshqarish (jo’natuvchining xabarni oluvchiga maqsadga yo’naltirilgan
holda ta’sir ko’rsatishi).
Qabul qiluvchining jo’natuvchilardan obyektiv mustaqilligiga qaramay,
reklama boshqaruv vositalaridan biri hisoblanadi. Taqlid qilish murojaatni
oluvchiga ta’sir ko’rsatish vositalaridan biri sifatida qo’llanilishi mumkin.
Bir qator belgilarga ko’ra(verbal-noverbal-sintetik, rasman-norasmiy, og’zaki
yozma-bosma, bir mamlakat ichida-xalqaroG‘bir madaniyat ichida
madaniyatlararo va h.k.) kommunikatsiya tasniflari ko’p. Ular orasida reklamaning
kommunikatsiya tizimidagi o’rnini aniqlash uchun muhim mezon kommunikatsiya
ishtirokchilarining soni hisoblanadi. Bunda uning quyidagi turlari ajratib
ko’rsatiladi:
– ichki kommunikatsiya (insonning o’z-o’zi bilan muloqoti);
– shaxslararo kommunikatsiya (2 kishi);
– kichik guruhlardagi kommunikatsiya (ishtirokchilar soni 3-8 kishi);
– jamoat kommunikatsiyasi (taxminan 10 dan 30-100 tagacha ishtirokchi). Bu
bosqichda faol kommunikator va passiv auditoriya ajratiladi;
– tashkiliy kommunikatsiya (qoida tariqasida, 100 tadan ko’p ishtirokchi
bo’ladi, lekin ular soni kamroq bo’lishi ham mumkin, masalan, kichik korxonalar
va tashkilotlarda). Bu bosqichda kommunikatsiyalar pog’onasi (ierarxiyasi) –
yuqori boshqaruv pog’onasidan pastki (bo’ysunuvchilar) pog’onasigacha paydo
bo’ladi);
– ommaviy kommunikatsiya (ishtirokchilar soni 1000dan ortiq) –
odamlarning ko’p to’planishi (masalan, mitinglar, namoyishlar, tomosha
tadbirlari va h.k.), ommaviy axborot vositalari va h.k.