|
II bob. MASHINA DETALLARINING
YEYILISHIVA ULARNIKELTIRIB
CfflQARUVCHI OMILLAR
2.1. Mashina detallarining yeyilishi va nuqsonlari
Yengil sanoat korxonalarida ishlatiladigan texnologik mashina va ji-
hozlami ishlatishjarayonida detallaming chizmasi va texnik sharti tavsifida
ko‘rsatilgan dastlabki o‘ Icham ko‘rsatkichIari detallaming yeyilishi yoki turli
xil nuqsonlari tufeyli o‘zgaradi. Ishqalanish kuchi, yuza qatlamining “char-
chashi”, meyoridan ortiqcha kuchlarta’siri yoki detallami o^zaro joyla-
shishining buzilishi natijasidagi
2
o‘riqishlar ta’sirida detallarda yeyilish sodir
boMadi.
Eyilish natijasida detallaming yuza qatlamining sifati, geometrik
o‘lchamlari vashakli o‘zgaradi. Ishchi yuzalaridachiziqchalar, ko‘chishlar
hosil boiadi, geometrik shakli silindrholatidan oval holatgao^tadi, detal
laming uzunasi bo‘ylab konus ko‘rinishidagi nuqsonlar yuzaga keladi, ayrim
hollardaegilish sodirboMadi. Detallami yuza qatlami xususiyatlari ham
o‘zgaradi. Natijada, mashina va jihozlarda fizik yeyilish sodir boMadi.
I'exnologik mashina va jihozlami me’yorida ishlashi belgilangan sa-
maradorlikda yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishda kam energiya va
material sarfi bilan, texnolgik jarayonlami bajarishining texnik talablarga
mosligi bilan baholanadi.
Jihozlami ishlatish jarayonida uning mexanizmlari ishida dastlatdd payt-
dagi aniqliklaming yo‘qolishi, texnoloigk jarayonlaming buzilishi, unum-
dorlikning pasayishi, ayrim hollarda detallaming sinishi natijasida uning bar-
vaqt ishdan chiqishi kuzatiladi. Shunday qilib, jihozlar asta-sekin o‘ziga
q o ‘yilgan talablarga javob berolmaydigan bo‘lib boradi. Bunday
o‘zg‘arishlar ishqalanish kuchlari,issiqlik-kimyoviyhodisalar,mexanikbuzi-
lishlarva fizik yeyilishni yuzaga keltiruvchiqatorsabablar ta’sirida detallar
geometrik o‘lchamlarining o‘zgarishi natijasida sodir bo‘ladi.
Mashinalar ishchanlik xususiyati yo'qolishining asosiy sababi
qo‘zg‘aIuvchi biirkmalaming yeyilishidir, buning oqibatida mashinalaming
uzel va mexanizmlarining detallari orasida mumkip lx)‘lmagan bo‘shliqlar
hosil bo‘lib, ulamiftg ishlashiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ishlash jarayonida
detallaming sinishi kamdan-kam uchraydi. Ma’lumki, ta’mirlash davrida
mashina detallarining 85-90 foizi yeyilishi, faqatgina 10-15 foizi sinishi nati-
jasida almashtiriladi. Yeyilish dastlab jihozlami 18Ыаз11 xossalarini yomon-
lashtiradi, ishlatish xarajatlarini orttiradi, so‘ngra mashinadan foydalanish
iqtisodiyjihatdan maqsadgamuvofiq bo‘lmay qoladi.
Fizik yeyilish mashinalaming konstruktiv xossalariga, ulaming ish si-
fadga, bajaradigan vazifasi xarakteriga, ekstensiv va intensiv foydalanish-
ga, xizmat ko‘rsatish sharoiti va boshqako‘rsatgichlargabog‘liq bo‘ladi.
Mashinadan to‘g‘ri foydalanilgan va imga o‘z vaqtida texnik xizmat
ko‘rsatilgan paytda yeyilish asta-sekin kuchayib boradi va mashinaning ish
samarasi shu bilan bog‘Iiq bo‘ladi.
Yeyilishning vaqt o‘tgan sayin kuchayib borishi odatda egri chiziq bilan
tavsiflanali (2-rasm). Birinchi maydondagi yeyilish birikmaning boshlang* idi
ishini tavsiflaydi, ya’ni bu mashina detallarining o‘zaro urinuvchi sirtlarini
ishlalib, moslashdavri.Ishlatib, moslashdagi yeyilishning intensivlikdarajasi
detalsirtlarisi^gabog'liq.Detallamingishqalanadiganyuzalan, birikmalar
shartlarigamosravishda, qanchalikaniqishlovberilganbo^lsa,ularshuncha
kam yeyilladi. Bddndii maydon birikmaning bir me’yorda ishlashini bildira-
di. Bu maydonda yeyilish asta-sekin o‘sib boradi va birikma ishlashining
davomiyligiga bog‘Iiq boMadi. Uchinchi maydon yeyilishning intensive* sib
boiishini bildiradi. Bu paytda birikmalardagi bo'shliqlarkattalashadi. Birikma-
lamingishlashi bup^lda tuili xildagi shovqin vataqillashlami keltiribchiqaradi.
Dddnchi maydondanuchinchi maydongao4ishdiegaraviyyeyilishni bildiradi,
bunda birikma detallarita'miriashvatiklashgamuhtoj bo'ladi.
2-rasm. Yeyilishning vaqt o‘tgan sayin o‘zgarib borishi
18
Ye>ilishtezUgide1allamingishlashsharoitibilan bog‘liqbo‘ladi. Oialiqnmg
kattalashibbcHTsH vasoUshtinmyuklanidilarnmgo‘sfebor^ natijasidaholbuki,
egrichiziqnmgburilishi oraUqIarikattalashisWvayuklanishningo‘sibb(Mishiasla“
sekinsodirboMadig^detallammgyeyilishitezligiganisbalankattabo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
