|
Kundalik nazorat – ma’lumot yig‘ish vazifasini hal qiladi, mashg‘ulot yuklamalarini bajarish ta’siri ostida sportchi holatini har kungi tebranishlarini baholashga imkon beradi. Kundalik nazorat mashg‘ulotigacha va mashg‘ulotdan keyin o‘zini tizimli baholash asosida amalga oshiriladi.
Bosqichli nazorat – tugallangan tayyorlanish stikliga nisbatan ko‘pgina mashg‘ulotlarni jamlash tufayli tushishda sportchilar holatini o‘zgarish bahosini vazifalarini hal qiladi.
Qayd qilingan ko‘rsatkichlar yengil atletlarni ko‘pincha sport-texnik mahorati darajasini aniqlashda texnik mahoratini va yetakchi jismoniy sifatlarni rivojlantirish darajasini baholash kerak. Bosqich nazoratini vaqti-vaqti bilan o‘tkazish 4-6 haftada bir martadan iborat va tayyorlanishni o‘rta siklining oxirida (mezosikl) o‘tkaziladi. Bosqichli nazoratning natijalari asosida bajariladigan mashg‘ulot yuklamasini kumulyativ samarasi to‘g‘risida xulosa qilinadi va juda zarur sharoitda kelgusi mezostiklda mashg‘ulot rejasini tuzatilishi o‘tkaziladi. Bunda qayd qilinadigan tayyorgarlik ko‘rsatkichlari kvalifikatsiyaga muvofiq sportchilarni maxsus jismoniy, texnik, taktik, funksional tayyorgarligini ko‘rsatkichlarini me’yorlari bilan solishtiriladi.
Yengil atletika turi bo‘yicha turli kvalifikatsiyali sportchilar tayyorgarlik ko‘rsatkichlarini me’yorlari darslikning tegishli bo‘limlarida keltirilgan. Me’yoriy ko‘rsatkichlari tayyorgarlik tasnifi bilan solishtirganda, mashg‘ulotni bajarilish samaraligini har bir sportchini kuchli va zaif tomonlarini baholash mumkin, individual kamolotga yetkazishda eng afzal yo‘nalishlarini aniqlash mumkin.
Masalan: 100 m va 200 m ga yugurish natijasi 10-22 sekundda maksimal tezlikni saqlash sportchi qobiliyatiga bog‘liq. Bu qobiliyat turli ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi: bioenergetik, kuch tezligi, texnikasi va boshqalar.
Shuning uchun har qanday test natijasi shu ko‘rsatkichlarga bog‘liqligi, sprinterni bosqichli nazorati uchun ishlatish mumkin.
Masalan: 60 m + 300 m gacha bo‘lgan masofada bir marta yugurish, har mashqqa yaqinlashishdir.
Irg‘ituvchini bosqichli nazorati uchun musobaqa natijalariga yaqin bo‘lgan natijani bajarishda yengillashtirilgan yoki og‘irlashtirilgan snaryad ishlatiladi.
Tekshirish mavzusini tanlashda ilmiy fikr va oldingi amaliyotni tahlil qilish, adabiyotni manba’sini o‘rganishdan bevosita kelib chiqishi kerak. Tekshirish mavzusi avvalombor aktual bo‘lishi kerak, nazariya va amaliyotni aniq savollarini yechishda uning ahamiyatini bahosi nazarda tutiladi. U qoida bo‘yicha ilmiy-tekshirish ishlarini yo‘nalishlari bilan bog‘liq bo‘lishi kerak va kollektiv tekshirish sharoitida ayrim savollarni individual yechilishini nazarda tutadi. Mavzuni tanlashda tekshiruvchini moddiy imkoniyatlarini hisobga olish zarur (tekshiruvchilar tarkibini, apparatlarning mavjudligini), ularni nazariy tayyorgarlik darajasini tekshirish o‘zining qat’iy chegaralari bo‘lishi kerak, negaki juda keng mavzu bir tekshiruvchiga uning hamma aloqalardagi voqealarini o‘rganishiga yo‘l qo‘ymaydi. Tekshirish vazifalarini belgilashda ifodalanishi ko‘zda tutadi va shunday savollar tanlanadiki, ilmiy ishning fikrini, uning asosiy aspektlarini aks ettirishi kerak. Vazifalarning soni uning murakkabligiga bog‘liq, bajaruvchilar soniga, tekshirishni davomiyligiga va boshqa omillarga bog‘liq.
Tekshirish vazifalari odatda ularning o‘zaro aloqadorligi mo‘ljallanadi, ya’ni bir vazifani yechmay, ikkinchisiga o‘tib bo‘lmaydi. Tekshirishni hamma vazifalarini yechish butun tekshirishni tamomlanishi mo‘ljallanadi. Qandaydir hodisalarni tushuntirish uchun oldinga suriladigan ilmiy taxminni gipoteza deb atash qabul qilingan.
Gipotezani ishlab chiqish manbalari shulardan iborat:
- pedagogik tajribani umumlashtirish;
- mavjud bo‘lgan ilmiy faktlarni analiz qilish;
- ilmiy nazariyani keyingi rivojlanishi.
Gipoteza oqilona fikr va intuitsiya asosida tug‘iladi. Gipotezani mustaqilligi quyidagi vaziyatlarda aniqlanadi: (Ashmarin B.A., 1987):
1. Gipoteza prinstipial teshirishga ega bo‘lishi kerak;
2. U oldin belgilangan ilmiy faktlarga ziddiyatlik qilmasligi va prinstipial sodda bo‘lishi kerak;
3. Gipoteza o‘rganilayotgan hodisalarni mohiyati tashkil qiluvchi savollar doirasini tushuntirishi kerak, nazariy va amaliy tajribali dalillarga ega bo‘lmagan tushunchalarni kiritishi kerak emas.
4. Gipoteza taxmin sifatida ehtimollik xarakteriga ega, lekin bunday ehtimollik mantiqiy dalillarga ega bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
