qi’yli’ so`zler, yag’niy omwoni’mler Shunday belgiler menen ifodalan’an. Xa, bir-biriga uxsas, biraq aynan bir qi’yli’ bo`lmagan “hal”
(yuzdagi hal) ha’m “hal” (hal-axvoli ma’nisinde) sin’ari so`zler bir qi’yli’ belgi menen ifodalan’an bo`lishi mumkin. Joqari’da atap wo’tilgen “determinativler” ya’ki “oshqish belgiler”, woqi’lmag’an bolsa da ju’da u’lken ahmiytke iye deb ybolsaplan’’an. Wolar bir belgi menen an’lati’lg’an omonimlerdi bir-birienn parqlawg’a xizmet qi’lgan. Misr belgilerinin’
aksariyat ko`pshiligi determinativga iye. Masalan, jins determinativi : erkak kishinin’ quradam ati’idan keyin erkak menen bog`liq bolg’an ifodadan so`n’ o`tirgan erkakni ko’rinislovshi belgi ha’m aksinsha, ayol kishi quradam ati’idan keyin ya’ki aloqador ifoda oxirida ayolni ko’rinislovshi belgi qo`yilgan. Ma’mleketler determinativi – u’lkenligi sheklyyen’en bir parsha er, ha’mqt determinatvi - quyosh gardishi, ish harakatler determinativi - biron yumush menen bog`liq qo`l, abstrakt tu’siniklerniki – qo`ljazba o`rami menen ifodalan’an. Misrliklernin’ o`z fikr muloxzalerini jazba ravishda bayon etisleriga yordam bergan bu belgiler yeki ma`no kelib shiqishini istisno etgan. Yendi belgilernin’ joylashishi haqqi’nda. Xatni jazi’w yunalishi qat`iy belgilanmagan. Biz shepten won’g’a qarab jazami’z, Misrlikler bolsa kamdan-kam hallerdagina shepten-won’g’a qarab yozgan-ler. Wwolarga belgilerni o`n’dan shapga jazi’w ko’birek maqul kelgen. Biraq belgiler ustun tarzda, yuqoridan pastga qarab qo`yib shiqil-gan. adam ati’ ha’m atler “rebus” usi’lida jazi’lg’an, biroq bu Jazi’wllerda unli tovushler yo`q. Misrlikler tilida bir undosh ha’m unlilerdan quralg’an bir bo`g`inli so`zler bolg’an, biraq unli tovush Jazi’wlda ko`rsatilmaganligi sababli, bir bo`g`inli so`zler harfga uxsas shaklda jazi’lg’an. Biraq, bundan, Mirslikler harfni ixtiro qil-ganler degan ma`no kelib shiqmaydi. U zamonlerda kishiler o`z nutqlerini bo`g`in ha’m tovushlerga ajratishini bilmaganler, shunin’ ushun bunday belgilerni harf deb tushunmaganler. YUqorida biz Misr Jazi’wlini ieroglif deb atadik. Aslini olganda bunday deyish to`g`ri emas, Jazi’wl tu’siniksinin’ ma`nosi kyyen’rok. Gap shundaki Misrlikler ush qi’yli’: ieroglif , ieratik ha’m demotic Jazi’wllerdan foydalan’anler. Ieroglifika Jazi’wli tiykari’nan xashamatli yesteliklerda qo`lanilgan. Ieratika (ya’ki kitob) Jazi’wli belgilerinin’ oddiyligi menen ajarlib turadi; bu Jazi’wl o`zinin’ su’wretlik xususiyatni biroz yo`qotgan. Ieratika belgileri papirus qog`oziga tushirish jaraywoni’da shaklan’an ha’m dunyoviy kitobler hamda xat-xabarler ushun qo`llanilgan.
Diniy Jazi’wller ham ieratikada jazi’lg’an. Ieratika Jazi’wlidan ibarat yyen’ a’yyemgi yestelik miloddan aldi’’n’’i 3000 ji’lli’qqa mansub. Demotika YUYunonsha “demos” swo’zinden olin’an bo`lib, xalqshil ma’nisinde ya’ki tezxat. Bu xat belgilernin’ formasi’ tobora sodda-lashtirish jaraywoni’da mil. avv. VII asrda shakllandi. Bizga belgiliki, Misr dunywoni’n’ yyen’ a’yyemgi madaniyat woshaqlari’nan biridir. Bul jerde mil.avv. IV mi’n’ji’lli’qta davlatler payda bolg’an. Mil.avv. III mi’n’ ji’lli’qta bul jerde fir`avnler maqbaraleri – exromler qurila baslag’ann. Ana shu exromler ishinde
taslarg’a o`yilgan Jazi’wller mavjud. A’yyemgi Misrlikler narigi dunyoda ham xayot borligiga isho-nishgan. Bu isenim sonshelli qat`iy ediki, wwolar bir umr o`zlerini narigi dunyoga tayarlag’an. Albatta, bunday wwo’mirge erishish tashvi-shini ko’birek fir`avnler shekishgan. Wwolar o`zleri ushun
u’lken maqba-raler qurg’an. Wwolar bu exromlerni turli uy-ro`zgor buyi’mlari, oltin ha’m qi’mbat bahali’ buyi’mlar menen bezegen. SHu erda arxeolog lerni bir zat o`ylantiradi. Wo’zinde qi’mbat bahali’ metallerni kwoni’ bo`lmagan Misr sonsha boylikni qaerdan olib kelgen? Juwaplardi’ yyen’ avha’mlo exrom ishindegi – diywallardag’i’ ierogliflerdan izlashgan. Wwolarda Misr xukmdorleri wwo’mirinen hikayalar talqin etilgan. Bundan 3,5 mi’n’ yil avha’ml, yag’niy mil.avv. XVI asrda Nil bo`yidagi qu’dretli ma’mleketda Xatshepsut quradam ati’li fir`avn ayol xukmrolnik qilgan. Unin’ go`zal siymosi Karnoqdagi Dayr-al-Baxri exromida ham aks etgan. Exrom unin’ maqbarasi bo`lishi kerek edi. SHunin’ ushun ham un’a u’lken e`tibor berilgan. Unin’ ayvwoni’ xushbuy Mirra terekidan islen’en. Misrda bolsa bunday terek bo`lmagan. SHu kabi, basqa tereklerni, qi’mbat bahali’ maxsulotler ha’m oltin ali’p keliw ushun Xatshepsut besh kemadan ibarat sawda ekspeditsiyasini tashkil etadi. Ka’rwan tyen’iz ortidagi Punt ma’mleketiga yul oladi ha’m zafar menen qaytadi. Bunday yurishlernin’ har qadami haqida exromnin’ diywali’nda Jazi’wller ha’m sur`atler mavjud.
