Yaxshi iqtisodchi bilishi shart bo’lgan iqtisodiy ta’limotlar

Yaxshi iqtisodchi bilishi shart bo’lgan iqtisodiy ta’limotlar

Qadimgi yunonistondagi iqtisodiy qarashlar. Iqtisodiy fikrlar qadimgi Yunonistonda yaxshi rivojlantirildi. Ksenofont, Platon, Aristotel asarlarida iqtisodiy muammolar maxsus tadqiqot obyektiga aylandi.

Ksenofont (mil. avv. 450-355) “Ekonomiks”, “Daromadlar to’g’risida” asarlarda davlatga amaliy tavsiyalar beribgina qolmay, unda mehnat taqsimotini ham birinchilardan bo’lib tahlil qilgan.

Aristotel (mil. avv. 384-382) “Nikomaxova etikasi” va “Siyosat” asarlarida ekonomika va xrematistika tushunchalarini sharxlab beradi.

Islom olamidagi iqtisodiy qarashlar. Islom dinida iqtisodiyotga ahamiyat bilan qaraladi. Islomning muqaddas kitobi bo’lmish – Qur’oni karimda ham iqtisodiy hayotga oid ko’plab uchratish mumkin. Iqtisodiy hayot “Yenglar, ichinglar, hadya qilinglar, ammo isrof qilmanglar”, degan ko‘rsatmalar asosida olib boriladi (bu hozirgi davrda eng asosiy muammolardan biri hisoblanadi), “Daryo bo ‘yida tahorat qilsangiz ham suvni isrof qilmanglar” kabi qoidalar aynan hozirgi zamon iqtisodiyoti va ekologiyasi uchun nihoyatda ahamiyatlidir. Musulmonlar iqtisodiyotdan ham chuqur bilimga ega bo’lganlarini G’azzoliy, ibn Xaldun, Forobiy, ibn Sino va boshqa shaxslar misolida ham ko’rishimiz mumkin.

Merkantilizm. Merkantilistlaming ilmiy dunyoqarash tamoyillari quyidagilar bilan tasvirlanadi: har qanday oltin va qimmatbaho narsalarga boylik sifatida qarash; mamlakatga oltin va kumushning oqib kelishini ta’minlash maqsadida tashqi savdoni tartibga solish; arzon xomashyoni import qilish yo‘li bilan sanoatni rag'batlantirish; import qilinadigan sanoat tovarlariga proteksionistik ta’riflami belgilash; eksportni, ayniqsa, tayyor mahsulotlar eksportini rag‘batlantirish; ish haqining past darajasini ushlab turish uchun aholining o‘sishi. Milliy farovonlikning zaruriy sharti sifatidagi aktiv savdo balansi doktrinasi, shak-shubhasiz, merkantilizmning asosi hisoblanadi. Merkantilistlar dastlabki va yetuk merkantilistlarga bo’linadi.

Uilyam Stafford Gaspar Skarrufi

Dastlabki merkantilizm buyuk geografik kashfiyotlardan oldin paydo bo‘ldi va XVI asming o‘rtalarigacha faol amal qilib keldi.Dastlabki merkantilizm “Bulyonizm” atamasi bilan ham nomlangan. Dastlabki merkantilizm “pul balansi” siyosatini olib borgan. Dastlabki merkantilistlar tashqi savdoda ijobiy saldoga erishish uchun quyidagilar maqsadga muvofiq, deb hisoblaganlar: - eksport qilinadigan tovarlarga maksimum yuqori baho o‘matishni;

• tovarlar importini har tomonlama cheklashni;
• mamlakatdan oltin va kumushning oqib chiqib ketishiga yo‘l qo‘ymaslikni.
• Bulyonizmning ko’zga ko’ringan vakillari Uilyam Stafford va Gaspar Skarrufilar hisoblanadi.

Keyingi merkantilizm XVI asming ikkinchi yarmidan XVII asrning ikkinchi yarmigacha bo'lgan davmi o‘z ichiga oladi. Bulyonistlarning “pul balansi” nazariyasi o’rniga yetuk merkantilistlar “savdo balansini “ taklif qildilar. Mazkur konsepsiya vakillari dastlabki merkantilistlami mamlakatdan tashqariga pul chiqarishni man etgani, importni haddan tashqari cheklagani uchun tanqid qildi. Yetuk merkantilizm vakillari aktiv savdo balansiga erishish uchun qator tavsiyalarni ilgari surdilar:

- tashqi bozorlami nisbatan arzon tovarlar sotish yo'li bilan egallash hamda bir mamlakat tovarini olib, boshqalariga uni qimmatiga sotish;

- mamlakatda faqat aktiv savdo balansini saqlab turgan holda, tovarlar importiga ruxsat etish (zeb-ziynat buyum-laridan tashqari);

- qulay savdo ishlarini amalga oshirish uchun oltin va kumushni chetga chiqarish, pirovard natijada mamlakatda ulaming massasini ko‘paytirish.