|
Ulguji yarmarkalar amalga oshiriladigan operatsiyalar mazmuniga qarab
quyidagi turlarga bo‘linadi;
- Chakana savdo korxonalari tashabbusi bilan tashkil etiladigan ulgurji xarid
yarmarkalari;
- Ortiqcha tovarlarni sotish uchun tashkil etiladigan yarmarkalar;
- Ham yangi tovarlar xarid qilinishi uchun, ham ortiqcha tovarlarni sotish
uchun tashkil etiladigan,ko‘p mazmundagi operatsiyalar o‘tkazilishi mo‘ljallangan yarmarkalar.
Xududiy xususiyatlariga ko‘ra yarmarkalar:
- Tuman yoki viloyat mikyosidagi maxalliy yarmarkalar;
- Tumanlararo, viloyatlararo bir mamlakat miqyosidagi yarmarkalar;
- Xalqaro (Xorijiy mamlakatlar, bir necha mamlakatlarniq olgan kompaniyalar
ishtirokidagi) yarmarkalar.
Assortiment xususiyatlariga ko‘ra:
- Univesal yarmarkalar ( ham oziq - ovqat, ham sanoat tovarlari takdimotida);
- Bir xil tovar assorimentlariga ixtisoslashtirilgan yarmarkalar;
- Aniq maqsad va vazifalarni bajarishga yunaltirilgan mavzuviy yarmarkalar.
XII-XIII asrlarda Yevropada o‘tkazilgan yarmarkalarda imzolangan savdo
bitimlari yuzasidagi hisob-kitob ishlari darxol shu erning o‘zida yoki to‘lov
majburiyatilari ma‘lum vaqtdan keyin,kelishilgan muddat ichida amalga oshirish sharti bilan amalga oshirilar edi.Ba‘zi yarmarkalarda tovarlarga ma‘lum standart talablari o‘rnatilgan bular va keyinchalik tovar namunalarini namoyish qilish orqalifaqat mavjud-bor,naqd tovarlar yuzasidan savdo operatsiyalar amalga oshirilar edi. U paytdagi yarmarkalarda savdo ko‘pincha aynan shu yarmarka doirasidagi
ichki qonun-qoidalar, tartib ustivorligida o‘tkazilar edi.Masalan: Yarmarkada
bitilgan savdo bitimlarda kontragentlar o‘rtalaridagi munosabatlar Angliya savdo
kodeksida odatda, boshqa savdo turlarida ko‘zda tutilgan tovarlar oldi-sotdi
kontraktlari standart shakllari, veksellar,ombor kvitantsiyalari kabi hujjatlar bilan tartibga solinar edi. Bu kodeksni buzgan yarmarka qatnashchilari albatta ja-zolanardilar, xatto savdogarlar-tijoratchilar jamiyatlaridan xaydalishlari xavfi ham
bor edi. Yarmarkalarda vujudga kelgan kelishmovchiliklar va qarshiliklarni odatda yarmarka sudi tomonidan xal qilish otdati mavjud edi. Yarmarka sudi hozirgi
Arbitrajlarning avvalgi ko‘rinishi bo‘lib, xalq orasida ularni ―tovoni chang kishilar
sudi‖deb atadilar, chunki savdogarlar uzoq yo‘l yurib, doim oyoq kiyimlarining poshnasi tovani ko‘pincha loy tekkan bo‘lar edi. Har qalay yarmarka savdosida bi-ror bir tovar turiga ixtisoslashgan savdo qatorlari,bozordagi talab va taklif ruxini xis etuvchi,kasb maxorati sir-as‘rorlaridan xabardor sotuvchilar,saavdo opertasiya-larini tezkorligi bilan boshqa savdo turlaridan farq qilib turardi.
Yarmarkalar ma‘lum vaqtdan so‘ng takrorlanib turuvchi tijoratchilar
sanoatchilar,savdo xodimlarini ulgurji oldi-sotdi operatsiyalarini amalga oshirish
uchungina emas, balki boshqa mavzularda ham o‘zaro manfaatli muzokaralar olib borish uchun o‘ziga xos yig‘ilish-qurultoy vazifasini bajarar edi.
Yarmarkalarda savdo bitimlari( oldi-sotdi, pudrat shartnomalari) asosan
savdolashuv orqali bitiladi,bu erda sotuvchi,xaridor yoki pudratchi,buyurtmachi
avvaldan aniqlangan tovar xususiyatlari,ularni texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari, ish
kullamini e‘lon qilib,ular yuzasidan o‘ziga xos tanlov tashkil etadi.Kim eng man- faatli,eng qulay shartlarda taklif kiritsa,muzokaralar boshlaydi va ko‘pincha
shartnoma-bitimlar kontragenti sifatida imzolashi bilan yakunlanadi.
Yarmarka savdolashuvining quyidagi turlari mavjud:
1.Ochiq savdolashuv; bunda ko‘pincha uncha murakkab bo‘lmagan sanoat
dastgohlari,jihozlari, tovarlari yuzasidan bo‘lib,odatda barcha qatnashish istagini
bildirganlar qatnashishlari mumkin.
2. Malakaviy saralash sharti bilan o‘tkaziladigan, Ochiq savdolashuv bo‘lib, bu
odatda ikki bosqichda o‘tkaziladi, birinchi bosqichda barcha qatnashchilar
qatnashib, ikkinchi bosqichga faqat tanlov me‘yoriy shartlariga javob bergan
qatnashchilargina taklif etiladi va savdo natijalari yarmarka qatnashchilarining
barchasiga e‘lon qilinadi. 3. Yopiq savdolashuv. Bu savdolashuv turiga faqat qatnashchilar maxsus
taklifnomalar (Turli me‘yor,miqyos talablariga javob bera oladigan,noyob tovar
yuzasidan olib boriladigan savdolashuv bo‘lib,qimmatli yuqori texnik ko‘rsatkichlarga ega dastgoh jixozlar ishlab chiqarish,murakkab loyixalarni amalga
oshirish tajribasiga ega, obro‘li firma va kompaniyalar) asosida kiritiladilar.
4.Bir marotaba o‘tkaziladigan savdalashuv turi,bunda faqat shu yarmarkada
yoki faqat ma‘lum tovar yuzasidan bir marotaba savdolashuv huquqiga (litsenziyaga) ega qatnashchilar oralardagi savdolashuv.
Yarmarka faoliyatini ng asosiy vazifalari,faoliyatini tartibga soluvchi
me‘yoriy hujjatlar tavsiloti.O‘zbekistonda yarmarka faoliyatini takomillashtirish ta-moyillari haqida ba‘zi fikrlarimizni bayon etmoqchimiz.
Mamlakatimiz mutaqillikka erishgach, olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar
natijasida yarmarka savdosi misli ko‘rilmagan darajada roivojlanish yo‘lini bosib o‘tmoqda,u sifat ko‘rsatkichi bo‘yicha yangi bosqichga ko‘tarildi. Masalan,
Respublikamiz Prezidenti tashabbuslari bilan tashkil etilgan ― O‘zko‘rgazmasavdoxalqaro yarmarka savdo markazi malakatimiz eksport solohiyatini oshirish va bozor infratarkibini rivojlanishiga xizmat qiladi.
Xalqaro yarmarka savdo markazi ochiq turdagi aksiyanerlik jamiyati
ko‘rinishishidagi xo‘jalik sub‘ekti bo‘lib, uni ta‘sischilari ―Karvon bozori‖ Yopiq
turdagi aksiyanerlik jamiyati,O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasi va Toshkent shahar Hokimiyati hisoblanadi.
Ta‘sis hujjatlarida Xalqaro yarmarka savdo markazi oldiga quyidagi vazifalar
qo‘yilgan:
- Mintaqaviy, xalqaro, milliy va mavzuviy ko‘rgazma va yarmarkalarni
tashkil etish;
- Mamlakatimiz va xorijiy firmalarga hamkorlar topish va hamkorlik aloqa,
kontraktlar tuzishga ko‘maklashish;
- Mahsulotlar va katologlar yarmarka takdimotini, reklama- namoyishini
tashkil etish;
Do'stlaringiz bilan baham: |
