Yarim o’tkazgich turlari

p n
N
 
X
 
X
 
X
 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
- 
+ 
N
P 
N
e 
φ
K 
φ
K 
E
 

---

Kontakt chegarasida tok tashuvchilar kontsentratsiyasining turlicha bo’lishi 
tufayli ularni diffuziyasi natijasida p – sohadagi kovaklar n soha tomon, n - sohadagi 
elektronlar esa p – soha tomon harakatlanadilar. Kontakt chegarasida kovaklar va 
elektronlarning bunday diffuziyaviy harakati natijasida
 
p – sohada aktseptor
kirishmalar ionlarining manfiy hajmiy zaryadini n- sohada esa donor aralashmalar 
ionlarining musbat hajmiy zaryadini hosil qiladi. n – sohadan p – sohaga 
elektronlarning siljishi va shuningdek, p – sohadan – n - sohaga kovaklarning 
harakatlanishi natijasida p – sohada manfiy zaryadlar kontsentratsiyasi ortib, 
kovaklar soni kamayadi. n – sohada esa musbat zaryadlar kontsentratsiyasi ortib 
elektronlar soni kamayib qoladi. Boshqacha qilib aytganda, kontakt chegarasida 
bunday sohaning vujudga kelishi xuddi kondensator qoplamalariga o’xshash turli 
zaryadga ega bo’lgan ikki qatlamni hosil qiladi. Bu qatlam orasida maʻlum 
к

- 
potentsiallar ayirmasi va kuchlanganligi E ga teng bo’lgan ichki elektr maydonni 
vujudga keladi. U p – n o’tishdagi kontakt potentsiallar farqi deyiladi. Bu maydon 
asosiy tok tashuvchilar uchun to’sqinlik qiluvchi (tormozlovchi) asosiy bo’lmagan 
tok tashuvchilarning ko’chishiga yaxshi imkoniyat yaratadi. Bunday zaryadlarning 
ko’chishi elektr maydoni kuch chiziqlari bo’yicha bo’lgani uchun uni dreyf 
(daydish) toki deb ham ataladi. 
6.2-rasmda p – n o’tishning tuzilishi va uning hosil bo’lish jarayonlari 
ko’rsatilgan. Diffuziya toki bilan dreyf toki tenglashganda dinamik muvozanat 
yuzaga keladi. Bu holatda vaqt birligi ichida qarama-qarshi yo’nalishda o’tuvchi tok 
6.2-
расм. Р-n ўтиш чегарасида 
юзага келадиган жараёнлар. 
а) турли ўтказгичлар контакти, б) 
ток ташувчилар таqсимоти N
p
, N
e
асосий, n
p
–n
e
асосий бўлмаган ток 
ташувчилар, в) контакт 
потенциаллар фарqи, г) контакт 
чегарасидаги электр майдон 
кучланганлиги таqсимоти. 

---

tashuvchilarni soni o’zaro teng bo’ladi. Kontakt sohasidagi zaryadlarga kambag’al 
bo’lgan soha yarim o’tkazgichning kovak va elektron o’tkazuvchanlikka ega 
qatlamlarni bir-biridan ajratib turadi. Bu qatlam to’siq qatlam deb, hosil bo’lgan 
potentsiallar ayirmasi esa potentsial to’siq deb ataladi. Ko’rib o’tilgan jarayon p – n 
o’tish hodisasi deb ataladi.
Potentsial to’siqning kattaligi, tok tashuvchilar kontsentratsiyasi va haroratga 
bog’liq bo’lib u quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
2
1
ln
ln
ln
n
N
N
U
n
N
U
n
N
U
p
e
T
p
p
k
e
e
k
k




(2.1) 
Bu yerda 
p
n
p

- sohadagi asosiy tok tashuvchilar (elektronlar); 
n