Yaponiya pul tizimi va uning o’ziga xos jihatlari reja: kirish asosiy qism

Yapon iyenasi: mavjud nominallar
Bugungi kunda Yaponiyada qog'oz pullar ham, tangalar ham erkin muomalada. Bir, ikki, besh va o'n ming iyenalik banknotalar mavjud. Bundan tashqari, kundalik hayotda qiymati bir, besh, o'n, ellik, bir yuz besh yuz yen bo'lgan metall tangalar qo'llaniladi.

3. 
   YAPONIYA PUL TIZIMI VA IQTISODIYOTINING JAHON IQTISODIYOTIDA TUTGAN O'RNI
   

Bugungi kunda yuz iyena taxminan 0,75 AQSh dollarini tashkil qiladi. Yapon valyutasining boshqa jahon valyutasiga nisbatan kursini bilish ham muhim – yuz iyena uchun siz 0,68 yevro sotib olishingiz mumkin. 1 rus rubli, keyin milliy bank quyidagi kursni taklif qiladi - Yaponiyaning yuz pul birligiga taxminan 61 rubl. Aytgancha, 10 uchun siz taxminan 162 iyen sotib olishingiz mumkin.
Bugungi kunda moliyaviy tizimlar Yaponiyada juda ko'p hisoblanadi foydali investitsiyalar ishbilarmonlar orasida. Axir, tarixiy ma'lumotlar iyena borligi davomida faqat o'sib borayotganini tasdiqlaydi. Shuning uchun, ba'zi ekspertlar omonatlarni eng yaxshi variant deb hisoblashadi.
Yen (yaponcha yén) — Yaponiyaning pul birligi. Bu uchinchi eng mashhur xorijiy valyuta. valyuta bozori, AQSh dollari va evrodan keyin. Yen AQSh dollari, evro va funt sterlingdan keyin zahira valyutasi vazifasini bajaradi. ISO 4217 yen kodlari JPY va 392. Gʻarbiy (romanizatsiyalangan) yen belgisi ¥, Yaponiyada esa kanji tizimida yoziladi - y. Valyutalarga xos bo'lmasa-da, katta miqdordagi iyena 10 000 ga ko'paytiriladi, shunga o'xshash Amerika pullari ko'pincha yuzlab yoki minglab raqamlarga yaxlitlanadi.

Yapon tilida yen “en” deb talaffuz qilinadi, ammo “yen” ning yozilishi va talaffuzi portugal transliteratsiyasi tufayli ingliz tilida standartlashtirilgan. Xat qo'shish y belgini o'z ichiga olgan so'zning eskirgan imlosini romanizatsiya qilishda kanaゑ (ye / biz), uni Yebisu, Iyeyasu va Yedoda ko'rish mumkin (garchi talaffuzi shunday bo'lsa-da) e). Yenning romanizatsiyasi doimiy bo'lib qoldi.

Yen 1872 yilda Meydzi hukumati tomonidan Yevropani eslatuvchi tizim sifatida joriy qilingan. Kompleks o'rnini yen egalladi pul tizimi Mon valyutasiga asoslangan Edo davri. 1871 yilgi yangi valyuta akti oʻnlik hisob tizimini joriy qilishga olib keldi: yen (1, lì), sen (sen 1⁄100, lín) va rin (rin 1⁄1000, rí). Tangalar gʻarbiy tangalarnikiga oʻxshab yumaloq va shaklda edi. Rasmiy ravishda iyena 0,78 troy untsiya (24,26 gramm) sof kumush yoki 1,5 grammga teng edi. sof oltin. Xuddi shu miqdordagi kumush hozirda 1181 iyen, oltin esa 3572 ienni tashkil etadi. Ushbu akt Yaponiyani oltin standartga o'tkazdi. (Sen va Rin 1953 yil oxirida muomaladan chiqarildi).
Iena Ikkinchi Jahon urushi va yillarda o'z qiymatini yo'qotdi urushdan keyingi davr 1949-yildagi beqarorlik davridan keyin Yaponiya iqtisodiyotini barqarorlashtirish maqsadida Bretton-Vuds valyuta tizimining bir qismi boʻlgan AQSH rejasiga koʻra, yenning qiymati 1 AQSH dollari uchun 360 ien etib belgilandi. Bu ayirboshlash kursi 1971-yilgacha saqlanib qoldi, yaʼni Qoʻshma Shtatlar Bretton-Vuds tizimining asosiy elementi boʻlgan oltin standartini bekor qildi va import xarajatlarini 10% ga oshirdi, buning natijasida suzuvchi valyuta kursi tizimiga olib kelgan oʻzgarishlar boshlandi.
1971 yilga kelib, yenning qiymati sezilarli darajada pasaydi. Yaponiya eksport qiymati boshiga xalqaro bozor juda past edi va boshqa mamlakatlardan import Yaponiya uchun juda qimmat edi. Qiymatning bunday pasayishi 1960-yillar boshidagi taqchillik tufayli 1971 yilga kelib 5,8 milliard dollargacha ko'tarilgan joriy to'lov balansida o'z aksini topdi. 1971 yilda yen va boshqa bir qancha asosiy valyutalarning qadrsizlanishi AQShning harakatiga turtki bo'ldi.
1971 yilning yozida AQSH dollar kursini pasaytirish choralarini koʻrganidan soʻng, Yaponiya hukumati yil oxirida imzolangan Smitson shartnomasining bir qismi boʻlgan yangi qatʼiy kursga rozi boʻldi. Ushbu kelishuvga ko'ra, valyuta kursi 1 AQSh dollari uchun 308 iyenani tashkil etdi. Biroq, yangi Smitson kursiga rioya qilish bozordagi talab va taklif bosimi tufayli qiyin bo'ldi. xorijiy valyuta 1973 yil boshida soliqlar bekor qilindi va dunyodagi eng yirik davlatlar valyutalarning suzib yurishiga ruxsat berdilar.
1970-yillarda Yaponiya hukumati va ishbilarmonlari iyena qiymatining oshishi eksport oʻsishiga putur yetkazishi, yapon mahsulotlarini raqobatbardoshligini pasaytirishi, bu esa sanoat rivojlanishiga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkinligidan juda xavotirda edi. Hukumat 1973 yilgi iyen float shartnomasidan keyin ham valyuta bozoriga (dollar sotib olish yoki sotish) intervensiya qilishda davom etdi.
Intervensiyaga qaramay, bozor bosimi yen kursining oshishini davom ettirdi va 1973 yilda yoqilg'i inqirozi ta'siri sezilgunga qadar vaqtincha 271 yendan 1 AQSh dollariga to'xtadi. Neft importi tannarxining oshishi 1974-1976 yillar oralig'ida iyena kursining 290-300 yengacha ko'tarilishiga olib keldi. Qayta paydo bo'lish ortiqcha savdo balansi 1978 yilda valyuta kursini yana 211 iyenaga tushirdi. Ushbu valyuta daromadi 1979 yildagi ikkinchi yoqilg'i inqirozidan so'ng, 1980 yilga kelib yenning qiymati 227 iyengacha tushib ketganidan keyin yana qaytarildi.
1980-yillarning birinchi yarmida joriy operatsiyalar balansi profitsiti tez sur'atlar bilan o'sib borishiga qaramay, yenning qiymati o'smadi. 1981 yilda 221 yen bo'lganidan 1985 yilda yenning o'rtacha qiymati 239 yenga o'zgardi. Joriy hisobdagi profitsitning o'sishi valyuta bozorlarida iyenaga bo'lgan talabni rag'batlantirdi, ammo bu boshqa omillar tomonidan rad etildi. Foiz stavkalaridagi katta farq, AQSh stavkalari Yaponiya stavkalaridan ancha yuqori va xalqaro kapital harakatlarini tartibga solishning davom etishi Yaponiyadan kapitalning katta oqib ketishiga olib keldi. Ushbu kapital oqimi xorijiy valyuta bozorlariga iyena taklifini kuchaytirdi, chunki yapon investorlari xorijga sarmoya kiritish uchun yenni boshqa valyutalarga (asosan dollar) almashtirdilar. Shu sababli, iyena dollarga nisbatan zaifligicha qoldi, bu 1980-yillarda Yaponiyaning savdo profitsitining keskin o'sishiga sabab bo'ldi.
1985 yilda sezilarli o'zgarishlar boshlandi. Rivojlangan davlatlarning moliyaviy amaldorlari dollarning haddan tashqari qimmatlashganini tasdiqlovchi kelishuvni (Plaza kelishuvi) imzoladilar (mos ravishda, iyena past baholandi). Ushbu kelishuv bozorlardagi talab va taklifning tartibsiz bosimiga olib keldi tez o'sish iyena qiymati. 1985-yilda bir AQSH dollari uchun 239 iyena boʻlgan boʻlsa, 1988-yilda iyena eng yuqori choʻqqigacha koʻtarilib, dollarga nisbatan qiymatini deyarli ikki barobarga oshirdi. 1989 va 1990 yillarda qiymatning biroz pasayishidan so'ng, 1992 yil dekabr oyida valyuta yana bir AQSh dollari uchun 123 iyenagacha ko'tarildi. 1995 yil aprel oyida iyena bir dollar uchun qariyb 80 iyenani tashkil etib, Yaponiya iqtisodiyotini vaqtincha Amerika iqtisodiyoti bilan tenglashtirdi.
Yon bozor bahosi tufayli Yen qiymati pasayib ketdi qimmatli qog'ozlar Yaponiyada 2002 yil fevral oyida bir AQSh dollari uchun 134 yenga yetdi. Yaponiya banki, tomon yo'l oladi nol stavkalar, investorlarning transport savdosi orqali yenni qarzga olish va qimmatroq valyutalarni investitsiya qilish orqali iyena investitsiyasini to'xtatdi (shunday qilib, yenni yanada devalvatsiya qildi). 2007 yil fevral oyida valyuta qarzlari 1 kvintilion dollarni tashkil etdi. Iqtisodchilarning ta'kidlashicha, iyena dollarga nisbatan 15 foizga, yevroga nisbatan esa 40 foizga kam baholangan.
1998-yilda hukumat tepasiga kelgan yangi kabinet inqirozga qarshi chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqib, amalga oshirishga kirishdi. Bu iqtisodiy rivojlanishning istiqbolli dasturlarini ro’yobga chiqarish imkoniyatini berdi.
Bu dasturlar o’z ichiga quyidagilarni qamrab oldi:

• 
  Yaponiyani elektron davlatga aylantirish;
  
• 
  yirik shaharlar atrofidagi aglomeratsiyalarning transport tizimlarini rivojlantirish;
  
• 
  ijtimoiy infratuzilma yo’nalishlarini (telekommunikatsiya, ilm-fan va texnologiya, atrof-muhitni himoya qilish tashkilotlari, ijtimoiy tahminot muassasalari) yangi sifat bosqichiga ko’tarish;
  
• 
  bandlik barqaror tizimini ilg’or texnologiyalarga asoslangan holda takomillashtirish.
  

Bu davrda iste’mol talabini rag’batlantirish maqsadida hukumat bir qator noanhanaviy choralardan ham foydalandi. Masalan, daromadi past darajada bo’lgan oilalarga do’konlarda tovarlar va xizmatlar xaridi uchun imtiyozli kuponlarni sotish kabilar.

Bu davr jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi boshlanishi bilan ham tavsiflanadi, inqiroz mamlakat iqtisodiyotiga quyidagicha ta’sir qildi: 2008-yilning ikkinchi yarmida iqtisodiyotda retsessiya holati boshlanib, shu yil noyabr oyida avtomobillar sotuv hajmi 27 foizga qisqardi. Bu esa 1996-yildan buyon sotuv hajmi qisqarishidagi eng past ko’rsatkich edi. 2008-yil yakunlariga ko’ra mamlakat YaIM hajmi 1,2 foizga qisqardi.
2009-moliya yilining yakunlariga ko’ra, Yaponiya nominal yalpi ichki mahsulot hajmi 5 trln. AQSH dollaridan ortiq bo’lib, bu ko’rsatkich bo’yicha jahonda AQSHdan keyin ikkinchi o’rinni egallagan edi,. Ammo 2010 yilning avgustiga kelib mutaxassislar Xitoy iqtisodiyoti bu ko’rsatkich bo’yicha Yaponiyani ortda qoldirganligi ma’lum qildilar. Shunga qaramasdan, mamlakat iqtisodiyoti o’sha yili 4 foizga o’sdi, bu ko’rsatkich 2009-yilda 6,0 foizni tashkil etgandi11.
So’nggi bosqich jahon iqtisodiyotining globallashuvi va integratsiyalashuvi sharoitida kechmoqda. Yaponiya iqtisodiyoti uchun bu bosqich o’z qudratini tiklashga bo’lgan urinishlar natijasini o’z ichiga olishi kutilmoqda.
2010-yilga qadar Yaponiya jahonda ikkinchi iqtisodiyot bo’lgani hech kimga sir emas. Ammo so’nggi bir necha yillardan buyon mamlakat bir necha iqtisodiy muammolar markaziga aylanib qolmoqda. Lekin bu muammolarning paydo bo’lishi ancha uzoq davrlarga borib taqaladi. Ularni quyidagicha tasniflash mumkin¹⁰: