«yangiyul poligraph service»

SULTON MAHMUD VA BERUNIY
Nizomi Aruzi Samarqandiy
Bir kuni Sulton Mahmud G‘aznada Ming chi
-
nor bog‘idagi qasrining boloxonasida vazirlar, olimlar, 
shoirlar bilan o‘tirib, birdan Abu Rayhon Beruniyga 
nazari tushib di va uni imtihon qilmoqchi bo‘libdi.
— Qani ayt-chi, munajjim, — debdi u Abu Ray-
honga murojaat qilib, — men shu boloxona to‘rt 
eshigining qaysi biri orqali tashqariga chiqishim mum-
kin? Fikringni qog‘ozga yoz va shu yerdagilardan bi
-
rontasiga, hatto o‘zimga ham ko‘rsatmay, men o‘tir
-
gan ko‘rpachaning qatiga qistirib qo‘y!
Abu Rayhon usturlobni qo‘liga oldi, bo‘r va tax
-
tacha keltirishla rini buyurdi. So‘ng oftobning baland
-
ligini o‘lchadi, jadval tuzdi, biroz o‘ylanib turib bir 
http://eduportal.uz

---

86
parcha qog‘ozga allanimalarni yozdi va uni to‘rt buk
-
lab, sulton aytgan joyga yashirdi.
— Topdingmi? — deb so‘radi sulton.
— Topdim, — dedi Abu Rayhon qo‘l qovushtirib. 
Sulton qog‘ozga tegmadi, ustalarni chaqirtirib, bolo
-
xonaning kunchiqar tarafidagi devordan eshik ochish
-
larini buyurdi. So‘ng o‘sha eshikdan tashqariga chiq-
di, hayal o‘tmay qaytib kirdi. O‘rniga o‘tirgandan 
keyin ko‘rpacha qatidagi qog‘ozni olib o‘qidi. Unda: 
«To‘rt eshikning birontasidan ham tashqariga chiq
-
maydilar, balki kunchiqar tarafdagi devordan yangi 
eshik ochtirib, o‘shandan chiqadilar», — deb yozilgan 
ekan. Sulton xunibiyron bo‘lib, g‘ulomini chaqirtirdi-da: 
«Abu Rayhonni qasr tomiga olib chiqib, yerga uloq
-
tiringlar!» — deb amr qildi. Buyruq bajo etildi. Lekin 
u shu voqeadan sal ilgari sultonning ko‘rsatmasi bi
-
lan tortib qo‘yilgan soyabon ustiga tushdi.
Shuning uchun ham biron yeri lat yemadi. Sulton
-
ning amri bilan uni yana boloxonaga olib chiqdilar. 
Sulton unga mug‘ambirona boqib dedi:
— Ey, Abu Rayhon! Buni ham oldindan bilganmi
-
ding?
— Ha, bilgan edim, sultonim, — deb javob qildi 
Abu Rayhon.
— Buni nima bilan isbotlaysan? — sulton unga 
o‘qday tikildi.
Abu Rayhon g‘ulomini chaqirtirdi. U xojasining daf
-
tarini keltirib berdi. Olim uning orasidan bir varaq
-
ni yirtib olib, sultonga tutdi. Sulton qog‘ozni o‘qib 
ko‘rib, hayron bo‘ldi, boshini quyi solib, sukutga ket
-
di. O‘sha varaqda:
http://eduportal.uz

---

87
«Meni falon kuni, falon joyda balandlikdan yerga 
uloqtirib yuboradilar. Lekin biron yerim lat yemay, 
sog‘-u salomat qolaman», degan gaplar yozilgan 
ekan.
1. Sulton Mahmud Abu Rayhonning bilimdonligini qanday qi
-
lib sinab ko‘rdi?
2. Matndan Beruniyning o‘z taqdirini bashorat qilgan o‘rin
-
larni qayta o‘qing. U bunday donolikka qanday qilib 
erishgan, deb o‘ylaysiz?