Янги солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар белгиланишини, имтиёзлар тўлиқ ёки қисман бекор қилинишини, солиқ солинадиган база оширилишини назарда тутувчи солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатлари улар расмий эълон қилинган пайтдан эътиборан камида уч ой

5. Soliqqa tortish tamoyillari va soliqlarning asosiy funktsiyalari.

Soliq solish tamoyillari soliq munosabatlarini amaliyotda tashkil etish, soliq solish, uni undirish amaliyotining mazmunini ochib beradi. Soliq solish tamoyillarini A.Smit o’zining «Xalqlar boyligining sabablari va tabiatlari» nomli kitobida (1776) ilk bor asoslab bergan va unda Davlat fuqarolari davlat xarajatlarini qoplashda o’zlari xukumat muhofazasida foydalanayotgan daromadlariga muvofiq tarzda qatnashishlari lozim.

Har bir odam to’laydigan soliq aniq belgilab qo’yilgan bo’lishi kerak, bunda o’zboshimchalik ketmaydi. Soliq miqdori, to’lanadigan vaqti va tartibi uni to’lovchiga ham, boshqa har qanday odamga ham birday aniq va ma‘lum bo’lishi zarur.

Har bir soliq to’lovchiga har jihatdan qulay bo’lgan vaqtda va tartibda undirilishi kerak.

Har bir soliq shunday tarzda o’rnatilishi kerakki, bunda soliq to’lovchining hamyonidan ketadigan pul davlat byudjetiga kelib tushadigan mablag’ga nisbatan ortiq bo’lishiga mumkin qadar yo’l qo’yilmasin, deb ta‘kidlab o’tilgan.

Hozirgi sharoitga tatbiqan olganda, soliq solish tizimining quyidagi tamoyillarini keltirib o’tish mumkin: Soliq solishning yetarlilik tamoyili. Soliq solishning yetarlilik tamoyiliga muvofiq soliq solish darajasi shunday bo’lishi lozimki, u davlat intilayotgan xalq xo’jaligi samaradorligiga erishishni kafolatlay olsin. Soliqqa tortish tizimi iqtisodiyot, ijtimoiy himoya, mudofaa qobiliyati va boshqa sohalardagi davlat siyosatini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan moliya resurslari to’planishini ta‘minlashi lozim. Shuni ham ta‘kidlab o’tish lozimki, soliq stavkalari soliq yuki ko’rsatkichi hisoblanmaydi, chunki soliq to’lovchi soliq to’lar ekan, davlat tomonidan bepul xizmatlardan bahramand bo’lgani holda ayni chog’da o’zining ba‘zi xarajatlarini qisqartiradi. Umuman olganda, yetarlilik tamoyili soliq siyosatini belgilayotganda uni davlatning qabul qilingan ijtimoiy-iqtisodiy siyosati bilan qat‘iy ravishda uyg’unlashtirishni taqozo etadi.

Sohibqiron Amir Temur o’zining “Tuzuklari”da soliqqa tortishning to’rt tamoyilini ishlab chiqqan. Professor H. Sobirovning fikricha Amir Temur Adam Smit ko’rsatib o’tgan to’rt tamoyilni undan to’rt asr avval aytib o’tgan. Jumladan, amalda hosil yig’ib olinganidan so’ng soliq solinishi zarurligi, bunda so’g’oriladigan yerlardan xazinaga hosilning uchdan bir qismi, so’g’orilmaydigan maydonlardan esa to’rtdan bir qismini undirish kerakligini ta‘kidlaydi. Shuningdek, daromadlarni haddan ortiq soliqlar bilan qamrab olmaslik xususida gapirib o’tadi.

XVIII asrda yashab ijod etgan ingliz iqtisodchisi Adam Smitning “Xalqlar boyligi va uning tabiati” asarida keltirilgan tamoyillar quyidagilar: