Yangi mahsulotlar yaratish xususiyatlari

Yangi mahsulot tushunchasini ishlab chiqish- Bu ishlab chiqaruvchining yaratuvchining asosiy vakolatxonalari, uning tashkil
etilgan mahsulot, uning bozor imkoniyatlari (ehtiyojlar, xususiyatlar, hayot sikli, haqida tashqi omillarMuvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikni aniqlash). Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish kontseptsiyasining asosiy printsiplari:
- boshidagi iste'molchining iste'molchisi: iste'molchining fikr-mulohazalari g'oyalarni rivojlantirish va yangi mahsulot tushunchalarini
sinab ko'rish uchun ishlatilishi kerak;
- butun tashkilotni qamrab oladi. Tovarlar korxonaning barcha bo'limlari ishtirokida tuzilishi kerak
- Moliyaviy tadqiqotlar: yangi mahsulotning rentabelligi bo'yicha prognozlarni tekshirish uchun ehtiyotkorlik bilan moliyaviy tahlil zarur
- Mavjud yuklarni o'zgartirish yangisini ishga tushirishdan ko'ra kamroq tahlil qilishni talab qiladi.
Tovarlarning yangiliklari qanchalik yuqori bo'lsa, uning tahliliga yaqinlashish uchun juda yaxshi zarur.
Siz yangi mahsulot ta'rifiga uchta asosiy yondashuvni ta'kidlashingiz
mumkin:

• 
  Yangilanish uchun yangi nashr qilingan mahsulotlar, i.e. Uning yangiliklari mezoni - rivojlanish va ishlab chiqarish vaqti.
  
• 
  Yondashuv yangi mahsulotning o'ziga xos diyinlarining analoguogual va prototiplaridan taqsimlanishiga asoslanadi. Bunday mezon sifatida "tashqi ko'rinish" tamoyilidan foydalanish va ilgari noma'lum ehtiyojlarni qondirish taklif etiladi.
  
• 
  Bu bitta mezondan foydalanish kerak, ammo ularning to'liqligi.
  

Bunday holda, bir nechta yangilikni ajratish mumkin:

• 
  Mavjud iste'mol xususiyatlariga tashqi dizayn sub'ektini o'zgartirish.
  
• 
  Iste'mol xususiyatlarining asosiy texnologik xususiyatlarini takomillashtirish orqali qisman o'zgarishlar.
  
• 
  Iste'mol xususiyatlarining asosiy o'zgarishi.
  
• 
  Analoglarga ega bo'lmagan tovarlarning ko'rinishi.
  

700 firma va 3000 ta yangi sanoat va iste'mol tovarlarini o'rganish
asosida quyidagi tasnif ishlab chiqilgan:

• 
  Butunjahon yangiliklari (mutlaqo yangi) - barcha yangi mahsulotlar miqdoridan sotiladigan ulushi - 10%
  
• 
  Yangi tovarlar - 20%
  
• 
  Mavjud mahsulotni kengaytirish - 26%
  
• 
  Mahsulotni takomillashtirish - 26%
  
• 
  Joylashtirishni o'zgartirish - 7%
  

Yangi mahsulotlar (narxi tufayli) - 11%.
Innovatsiyalarni texnologik va marketing dominant bilan ajratib turing.
Birinchi o'zgarishlar jismoniy xususiyatlar Mahsulotlar, ishlab chiqarish darajasi (yangi komponent, yangi materiallar, tubdan yangi mahsulot, komponent, material yoki yangi jismoniy holatni yaratish).
Marketing dominant kontsertli innovatsiyalar asosan savdo va aloqa variantlari ( yangi tur Reklama, yangi to'lovlar, yangi usul Sotish).
Ko'pincha bu yangilik ko'proq narsani talab qiladi ijodiy tasavvurmoliyaviy resurslarga qaraganda.
G'arb amaliyotining yangi mahsulotlarini ishlab chiqish: bozor yo'nalishi
Ukraina yondoshuvi: ishlab chiqarish yo'nalishlari

3 . MAHSULOTLAR VA TOVARLARNI SOTISH BO‘YICHA RESPUBLIKA YARMARKALARINI TASHKIL ETISH VA ULARNI O‘TKAZISH TO‘G‘RISIDA

3.1 Yarmarka tashkil va o'tkazish tartibi

Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 26-sentabrdagi 375-sonli “Birja va yarmarka savdosini, fyuchers asosidagi shartnoma munosabatlarini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan o‘z kuchini yo‘qotgan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk manfaatlarini himoya qilish va
tadbirkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 1994-yil 21-yanvardagi Farmonini va Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston ulgurji
va birja savdosi bo‘yicha respublika aksionerlik uyushmasi “O‘zulgurjibirjasavdo”ni tashkil etish va uning faoliyati masalalari to‘g‘risida” 1994-yil 14-martdagi 136-son qarorini bajarish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasi va Adliya vazirligining:“Korxonalar va tashkilotlar ixtiyorida qoladigan mahsulotlar va tovarlarni sotish bo‘yicha respublika yarmarkalarini tashkil etish va o‘tkazish to‘g‘risidagi Vaqtinchalik nizom”ni 1-ilovaga, respublika tovar-
xomashyo birjalarida va respublika yarmarkalarida sotib olingan mahsulotlarni chetga olib chiqib ketishning Vaqtinchalik tartibini 2-ilovaga muvofiq tasdiqlash to‘g‘risidagi;
1994-yil 23-aprelda mahsulotlar sotish bo‘yicha yarmarkalar va birja savdosi o‘tkazish haqidagi takliflari qabul qilinsin.
2. “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining Bojxona bosh boshqarmasi, “O‘zbekiston havo yo‘llari” aviakompaniyasi, O‘rta Osiyo Temir yo‘l boshqarmasi, boshqa tegishli vazirliklar va idoralar 1994-yil 21-yanvardagi Farmonning yarmarkalarda va birjalarda sotib olingan mahsulotlar va tovarlarni (eksport qilish taqiqlangan mahsulotlar va tovarlar bundan istisno) respublika tashqarisiga olib chiqib ketish, tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lgan taqdirda, litsenziyasiz va boj poshlinalarisiz amalga oshirilishi haqidagi 11-bandi qoidalariga og‘ishmay amal qilsinlar va so‘zsiz bajarsinlar.
3. Birinchi birja savdolari O‘zbekbirlashuvning ko‘rgazma majmuida o‘tkazilsin. O‘zbekbirlashuv rahbariyati (Abdug‘aniyev):
birja va ko‘rgazma-yarmarka tuzilmalari ishini tashkil etish uchun bino bilan, birja va kimoshdi savdosi o‘tkazish uchun zal bilan;
birja savdosining borishini xorijiy shaxslar, shu jumladan, diplomatik korpus kuzatishi uchun ular tegishlicha joylashtirilishini ta’minlasin.
4. Vazirliklar, idoralar, konsernlar, uyushmalar uch kun muddatda:
korxonalar va tashkilotlar ixtiyorida qoladigan, ulgurji savdo yarmarkasida sotish uchun tarmoq korxonalari tomonidan taklif etiladigan mahsulotlar va tovarlarning natura va pul ifodasidagi hajmlari ro‘yxatini “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasiga taqdim etilishini;
ulgurji yarmarkada, mulkchilik shaklidan va hududiy mansubligidan qat’i nazar, sheriklar, yuridik va jismoniy shaxslar qatnashishlarini ta’minlasinlar.
5. Toshkent shahar hokimligi boshqa shaharlardan kelgan yarmarka qatnashchilarining yashashi uchun mehmonxonalarda o‘rinlar bilan ta’minlasin.
6. “O‘zdavteleradio” kompaniyasi, ommaviy axborot vositalari birja
savdosiga tayyorgarlikning borishini, uning o‘tishini keng yoritsinlar va uni reklama qilsinlar.
7. Vazirlar Mahkamasi yarmarka va birjadagi birinchi savdo yakunlarini ko‘rib chiqsin, respublika yarmarkasi va tovar-xomashyo birjasi faoliyat ko‘rsatishining samaradorligini oshirish yuzasidan amaliy chora-tadbirlar ko‘rsin.
8. O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasi, “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasi va O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi yarmarka va birjaning 1994-yilning birinchi yarim yilligidagi ish
yakunlari bo‘yicha yarmarkalarni tashkil etish to‘g‘risidagi Nizomga (1-ilova) va Respublika birjasi va yarmarkasida sotib olingan mahsulotlarni chetga olib chiqib ketish tartibiga (2-ilova) tegishli to‘ldirishlar kiritsinlar hamda ularni doimiy amal qiladigan etib tasdiqlasinlar.
9. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish komplekslarning rahbarlari — O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosarlari zimmasiga yuklatilsin.
2. Yarmarkani tashkil etish va o‘tkazishni “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasining xo‘jalik hisobidagi doimiy ishlaydigan respublika tovar-xomashyo birjasi amalga oshiradi.
Xo‘jalik hisobidagi, doimiy ishlaydigan yarmarka o‘z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga, Prezidentning farmonlariga, hukumat farmoyishlariga, mazkur Nizomga hamda boshqa normativ hujjatlarga amal qiladi.
3. Doimiy ishlaydigan yarmarka savdosini o‘tkazish hamda barcha yuridik va jismoniy shaxslarga tovarlar bozorida savdo bitimlarini tuzishda qulay shart-sharoitlarni yaratish, shuningdek, tovarlar va mahsulotlar, texnologik asbob-uskunalar, yangi ilmiy-texnik ishlanmalar va texnologiyalarning yarmarkalarini, ko‘rgazmalarini,
vakillarning savdo operatsiyalarini amalga oshirish maqsadida muntazam savdo yig‘ilishlarini o‘tkazishlari uchun maxsus jihozlangan binolar beradi.
II. Yarmarkalarni tashkil etish va o‘tkazish tartibi
4. Yarmarkalarni o‘tkazishdan oldin korxonalar, tashkilotlar, boshqa bozor tuzilmalari va tadbirkorlar bilan birgalikda talabni o‘rganish, yarmarkalarda sotish uchun taqdim etilayotgan tovarlar va mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilarning takliflarini, foydalanilmayotgan mahsulotni, zarur asbob-uskunalarni, texnologiyalarni va ikkilamchi
resurslarni aniqlash, kataloglarni hamda zarur ma’lumotlarni e’lon

qilish ishlari amalga oshiriladi.

III. Yarmarka qatnashchilari
5. Xaridorgir tovarlarni sotish uchun taklif etuvchi O‘zbekiston Respublikasi va boshqa mamlakatlarning har qanday korxonalari, tashkilotlari, yuridik va jismoniy shaxslari yarmarka qatnashchilari bo‘lishlari mumkin.
6. Yarmarka komissiyasi bilan yarmarkaga qo‘yilayotgan tovarlarning sotuvchilari, xaridorlari o‘rtasida tuziladigan bitimlar tovarlarni yarmarkada sotish uchun asos bo‘ladi.
IV. Yarmarkalar o‘tkazishni tashkil etish
7. Yarmarkalarni tashkil etish va ularga operativ rahbarlik qilish uchun yarmarka qo‘mitalari tuziladi.
Yarmarka qo‘mitasi tarkibiga davlat va tijorat tuzilmalarining vakillari kiritilishi mumkin.
8. Yarmarka qo‘mitasi:
yarmarka savdolarini o‘tkazish davrlarini, muddatlarini va joylarini belgilaydi;
yarmarkaning ishchi organlari (direksiya, hakamlik, shartnomalarni hisobga olish (byurosi) guruhini), komissiyalar va yarmarkaning oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan boshqa organlar tartibini aniqlaydi va tashkil qiladi, ularning rahbarlarini kelishib oladi hamda tasdiqlaydi;
yarmarkani tashkil etish va o‘tkazish hamda shartnomalar tuzish bilan bog‘liq masalalarni hal etadi;
amalda tuzilgan savdo bitishuvlaridan olinadigan vositachilik haqi, yig‘imlar miqdorini va ularni undirish tartibini belgilaydi;
yarmarkani tashkil etish va o‘tkazish xarajatlari miqdorini va ularni taqsimlash tartibini belgilaydi;
yuqori sifatli va xaridorgir mahsulotlarning yangi turlarini ishlab chiqarish, eskirgan, sifati past mahsulotlarni, shuningdek, xaridorgir bo‘lmagan mahsulot turlarini ishlab chiqarmaslik to‘g‘risida korxonalarga takliflar kiritadi:
yarmarkaga xizmat ko‘rsatishni ta’minlaydi;
korxonalar va vositachi tashkilotlarning doimiy ishlaydigan
vakolatxonalarini joylashtirish va ularning ishlashi uchun mavjud maydonlarni, shuningdek, texnik vositalarni ijaraga yoki boshqa shartlarda beradi;
mahsulotni yetkazib berish va oldi-sotdi borasida tuzilayotgan shartnomalar, sotish to‘g‘risidagi takliflar va sotishga taqdim etilayotgan mahsulotni xarid qilish buyurtmalari haqidagi ma’lumotlar asosida yarmarkada sotish uchun taklif etilayotgan mahsulotlar bo‘yicha talab va takliflar konyunkturasini tahlil qiladi;
yarmarkalarda tuzilgan mahsulot yetkazib berish, oldi-sotdi
shartnomalari va tovar ayirboshlash bitimlari bo‘yicha joriy (erkin va tijorat) narxlarning hisobini yuritadi, o‘rtacha darajani aniqlagan holda joriy narxlar vedomostlarini tuzadi, ularni e’lon qiladi;
yarmarka faoliyatiga taalluqli masalalar yuzasidan boshqaruvchilik, tovarshunoslik va yuridik maslahatlar beradi.
9. Yarmarka qo‘mitasining qarorlari protokollar bilan rasmiylashtiriladi va yarmarka qo‘mitasi raisi yoki uning o‘rinbosari tomonidan imzolanadi.
10. Yarmarka qo‘mitasi a’zolari
o‘rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqqan hollarda yarmarka qo‘mitasining qarori ko‘pchilik ovoz bilan, ovozlar teng bo‘lgan hollarda esa yarmarka qo‘mitasining raisi tomonidan qabul qilinadi.
11. Yarmarka qo‘mitasi yarmarka ochilishidan oldin yarmarkani o‘tkazish muddatlari va joyi haqida qatnashuvchilarni xabardor qiladi.
12. Yarmarka ishida mahsulot yetkazib beruvchilar sifatida qatnashish istagini bildirgan korxonalar yarmarka qo‘mitasiga kataloglar, namunalar, modellar, ma’lumotnomalar, reklama-byulletenlarni va shu kabilarni
yuboradilar.
13. Yarmarka ishida iste’molchi sifatida qatnashish istagini bildirgan korxonalar yarmarka direksiyasiga tegishli bildirish xati yuboradilar.
3.2 Yarmarkadan tushadigan daromad
14. Doimiy ishlaydigan yarmarka foyda olishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ymaydi va ko‘rsatiladigan xizmatlarga eng kam stavkalarni belgilaydi.
Yarmarkalarni o‘tkazishdan olinadigan daromadlar uni o‘tkazish
uchun zarur bo‘lgan xarajatlarni qoplashi kerak.
15. Doimiy ishlaydigan yarmarka oldi-sotdi ishlarini har qanday valyutada amalga oshirish, quyidagilardan daromad olish huquqiga ega:
yarmarkalar, ko‘rgazmalar, savdo-sotiq yig‘ilishlarini tashkil etish, o‘tkazish va ularga xizmat ko‘rsatishdan;
yarmarkalar, ko‘rgazmalar, savdo-sotiq yig‘ilishlarida ish o‘rinlarini berishdan, xonalar va maydonlarni ijaraga berishdan, mahsulot yetkazib berish shartnomalarini
tuzishda vositachilik xizmatini ko‘rsatishdan;
reklamalarni tashkil etishdan;
axborot xizmati ko‘rsatishdan;
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa tijorat-vositachilik xizmatlarini ko‘rsatishdan.
VI. Doimiy ishlaydigan yarmarkadagi hisobga olish va hisobot
Doimiy ishlaydigan yarmarka buxgalteriya, statistika va operativ hisobni yuritadi, tasdiqlangan shakllar bo‘yicha buxgalteriya va
operativ hisobotlarni tuzadi va uni belgilangan muddatlarda tegishli tashkilotlarga taqdim etadi hamda uning to‘g‘riligi uchun O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq javob beradi.
VII. Yarmarkaning bo‘linmalari
16. Yarmarka respublikaning barcha mintaqalarida vakolatlar bergan holda o‘z filiallarini tashkil etish huquqiga egadir.
17. Shartnomalarni hisobga olish guruhi (byurosi):
yarmarka qatnashchilari-korxonalar vakillarining shartnomalar tuzish
bo‘yicha vakolatlarini tekshiradi, zarur hisob hujjatlarini yuritadi va yarmarkada tuzilgan shartnomalarni ro‘yxatga oladi;
shartnomalar tuzish va spetsifikatsiyaga muvofiqlashtirish jarayonini tahlil qiladi, yarmarka qo‘mitasi yoki yarmarka direksiyasining talabi bo‘yicha analitik ma’lumotnomalar, qaydnomalar, takliflarni tayyorlaydi;
mahsulotlarni valyuta mablag‘lariga va chet el firmalari bilan ayirboshlash operatsiyalari yo‘li bilan sotish shartnomalari (kontraktlari)ni alohida hisobga oladi.
18. Yarmarka hakamligi:
yarmarkaga huquqiy xizmat ko‘rsatilishini ta’minlaydi;
yarmarka qatnashchilariga huquqiy masalalar bo‘yicha maslahatlar beradi;
yarmarkada tuzilayotgan shartnomalar shartlari bo‘yicha yuzaga keladigan kelishmovchiliklarni ko‘rib chiqadi.
VIII. Shartnomalarni tuzish tartibi
19. Mahsulot yetkazib berish bo‘yicha shartnomalarni tuzish va
spetsifikatsiyalarni muvofiqlashtirish bevosita yarmarkada amalga oshiriladi.
Zarur bo‘lganda yarmarkada shartnomalar tuzish tartibini yarmarka qo‘mitasi belgilaydi va uni yarmarka qatnashchilariga yetkazadi.
20. Yarmarkalarda kontraktlar tuzish va eksport-import operatsiyalari bo‘yicha hisob-kitoblar O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligining yo‘riqnomasiga muvofiq amalga oshiriladi.
21. Korxonalarning vakillari Shartnomalar (kontraktlar) tuzish uchun tegishli ravishda rasmiylashtirilgan vakolatlarga, shuningdek, yetkazib berish shartnomasi (kontrakti) tuzilayotgan mahsulot yoki tovar ishlab chiqaruvchi ixtiyorida qoladigan mahsulot yoki tovar ekanligini tasdiqlovchi birinchi shaxs (yoki uning vazifasini bajaruvchi) va bosh buxgalter tomonidan imzolangan, yumaloq muhr bilan tasdiqlangan tasdiqnomaga ega bo‘lishlari kerak.
22. Mahsulotlarni sotish shartnomalari yarmarkalarda korxonalar taqdim etgan mahsulot
namunalari va modellari, kataloglar, ma’lumotnomalar, reklama byulletenlari va mahsulotni tavsiflovchi boshqa hujjatlar bo‘yicha tuzilishi mumkin.
23. Shartnoma loyihasi va spetsifikatsiya kamida uch nusxada tuziladi, ikkala tomon imzolaganidan keyin bir nusxasi shartnomalarni hisobga olish guruhiga (byurosi)ga topshiriladi.
24. Tomonlar ilgari tuzilgan shartnomaning amal qilish muddatni yarmarkada shartnomalarni hisobga olish guruhida (byurosi)da ro‘yxatdan o‘tkazib o‘zgartirishlari mumkin.
25. E’tirozlar bo‘lsa tomonlar bu kelishmovchiliklarni birgalikda ko‘rib chiqadilar, kelishuvga erishilmagan taqdirda esa, kelishmovchiliklar protokolini tuzadilar va ko‘rib chiqish uchun yarmarka hakamligiga topshiradilar.
Nizolar hakamlikda tomonlarning vakillari ishtirokida ariza tushgandan keyingi kundan kechiktirmay ko‘rib chiqiladi.
Hakamlik majlisining protokoli nizoni ko‘rib chiqqan hakamlar tomonidan imzolanadi. Protokoldan ko‘chirmalar manfaatdor tomonlarga qaror qabul qilingan kunda beriladi.
Hakamlikning qarori yarmarka qo‘mitasi tomonidan u qabul qilingan kundan boshlab uch kundan kechiktirmay qayta ko‘rib chiqiladi
3.3. Yarmarka ishini yakunlash va yarmarkalarni tugatish tartibi
26. Yarmarka direksiyasi belgilangan muddatlarda yarmarka qo‘mitasiga tuzilgan shartnomalar, sotilayotgan mahsulotlar konyunkturasi bo‘yicha ma’lumotlarni xabar qiladi, shuningdek, o‘z faoliyati haqida hisobot beradi.
27. “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasi yarmarka tashkilotchilari bo‘lgan
tashkilotlar bilan birgalikda yarmarkalarning ish yakunlarini ko‘rib chiqadi, qondirilmagan ehtiyojlar hajmini va tarkibini manfaatdor korxonalar ishtirokida aniqlaydi, mahsulotni qo‘shimcha ishlab chiqarish va yetkazib berish haqidagi takliflarni ishlab chiqadi, mahsulotni puxta ishlash yoki uni ishlab chiqarishdan olish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritadi.
28. Yarmarkani tashkil etish va o‘tkazish xarajatlari yarmarka qatnashchilarining mablag‘lari hisobiga, “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasi tasdiqlagan yarmarkani o‘tkazish smetasi doirasida yarmarka qo‘mitasi belgilagan tartibda va miqdorlarda amalga oshiriladi.
Vazirlar Mahkamasining
1994-yil 19-apreldagi 216-son qaroriga
Respublika tovar-xomashyo birjalarida va respublika yarmarkalarida sotib olingan mahsulotlarni chetga olib chiqib ketishning
Nizom
1. Mazkur Tartib O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni rag‘batlantirish, xorijiy sarmoyalarni jalb etish va himoya qilish choralari to‘g‘risida” 1992-yil 24-iyuldagi va “Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 1994-yil 21-yanvardagi farmonlariga muvofiq so‘m-kuponning xarid qobiliyatini mustahkamlash va tadbirkorlikning barcha qatnashchilari, shu jumladan, xorijiy qatnashchilarning imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida ishlab chiqilgan.
2. 1994-yil 21-yanvardagi Farmonning 11-bandiga muvofiq har qanday yuridik yoki jismoniy shaxs, shu jumladan, xorijiy yuridik va jismoniy shaxslar, birjalar ishtirokidagi yarmarkalarda korxonalar va xo‘jaliklar ixtiyorida qoladigan mahsulotlar va tovarlarni so‘m-kuponga sotib olishlari mumkin.
Bu yarmarkalarda sotib olingan mahsulotlarni (eksport qilish
taqiqlangan mahsulotlar bundan istisno) respublikadan chetga olib chiqib ketish, tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lgan taqdirda, litsenziyalashtirilmaydi va ularga boj poshlinasi solinmaydi.
3. Bunday tovarlar birjada sotishga tavsiya etilganda qatnashchi-sotuvchi birjaga yoki yarmarka qo‘mitasiga:
mazkur mahsulot haqiqatdan ham korxona va xo‘jalikning ixtiyorida qoldirilgan mahsulot ekanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etadi. Hujjat birinchi shaxs (yoki uning vazifasini bajaruvchi), bosh buxgalter tomonidan belgilangan tartibda tasdiqlanadi;
sifat sertifikatini taqdim etadi.
4. Bitishuv aniq mavjud tovar bo‘yicha rasmiylashtiriladi va u fyuchers shaklida bo‘lishi ham mumkin.
Ham mahalliy, ham chet ellik qatnashchilarning xohishiga ko‘ra “O‘zulgurjibirjasavdo” uyushmasining barcha aksionerlik savdo firmalari aniq, mavjud tovar bo‘yicha konsignatsiya xizmatlari ko‘rsatadilar.
5. Bitishuvlar tuzilgandan keyin birja yoki yarmarka qo‘mitasi yuqorida qayd etilgan barcha hujjatlarning mavjudligini hamda ularning to‘g‘riligini tekshirib, kontraktni birja muhrida “Litsenziyasiz va
poshlinasiz O‘zbekistondan chetga olib chiqib ketishga” shtampi bilan tasdiqlaydi va O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining Bojxona bosh boshqarmasiga chopar orqali jo‘natadi.
Bojxona kelishilgan jadvalga muvofiq birja choparidan tasdiqlangan kontraktlarni reyestr bo‘yicha qabul qiladigan, ularga imzo qo‘yib, ro‘yxatga olib, muhr bilan tasdiqlab choparga qaytaradigan mas’ul xodimlarni belgilaydi.
Bojxona bir reyestrdagi kontraktlarni bir ish kuni mobaynida rasmiylashtirishi shart.
6. Birja yoki yarmarka qo‘mitasi qatnashchilarga ularning bojxonaning “Darhol” belgisi qo‘yilgan kontraktlarini bir sutka muddatda beradi.
7. Kontraktlar sheriklar tomonidan (mahsulotlar sotilayotganda) yuk-transport bojxona deklaratsiyasini to‘ldirish uchun asos hisoblanadi.
Ushbu tartib-qoidalar yuk qiymatining 0,15 foiziga teng bo‘lgan boj yig‘imi to‘lashni bekor qilmaydi.
8. Xorijiy sheriklar yarmarka yoki
birja savdosida qatnashganlarida viza olish masalalarini ular mustaqil hal qiladilar.
Mahsulotning litsenziya olinmaydigan tusdaligini tasdiqlovchi boshqa tegishli hujjatlarni taqdim etish tartibi va shakllari birja va yarmarka qo‘mitasi tomonidan belgilanadi.

4 Xulosa

O‘zbekiston Respublikasi nisbatan yaxshi rivojlangan qayta ishlash sanoatiga ega.Ayniqsa, oziq- ovqat va yengil sanoati kuchli rivoj topgan. Shu bilan birgalikda qishloqxo‘jaligi mahsulotlarini
tayyorlaydigan, qayta ishlaydigan va sotadigan agrosanoat
majmuasining uchinchi sohasida ko‘pgina yechimni kutayotgan masalalar mavjud.Ularning eng asosiysi sohaga kiruvchi tarmoqlarda vujudga keltirilgan mavjud quvvatlardanto‘liq foydalanishdir. Ma’lumki, ayrim tarmoqlarda mavjud quvvatlardan foydalanishdarajasi 153 foizni tashkil etmoqda. Bu o‘z navbatida, juda katta muammolarni vujudga
keltiradi. Agrosanoat majmuasining qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini tayyorlaydigan, qayta ishlaydigan va sotadigan sohasini rivojlantirish O‘zbekiston Resbublikasi iqtisodiy siyosatining ustuvoryo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Bu borada juda katta ishlar amalga oshirilayapti. Asosiy mahsulotlardan biri- paxtani chuqur qayta ishlashni tashkil etish,ayniqsa, katta iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga ega. Respublikamiz juda katta yog‘-moy ishlab chiqarish quvvatlari tashkil etilgan. Hozirda viloyatimiz aholisiga yetarli miqdorda sifatli yog‘-moy ishlab chiqarib bera oladigan imkoniyat mavjud. Bu boradagi asosiy masala yog‘-moy beruvchi xomashyo yetishtirishni ko‘paytirishdir. Albatta keyingi yillarda soya, masxar, kunjut, zig‘ir kabi moy beruvchi ekin turlari yetishtiriladigan maydonlar kengaytirilmoqda. Ammo ulardan olinayotgan xomashyo miqdori hozircha qayta ishlash sanoatining talablari darajasida yetarli emas.

5 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. O’zbekiston Respublikasi

Prezidentining “Yog’-moy tarmog’ini jadal rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3484-sonli qarori. -Toshkent.; 2018-yil.
2. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha “Harakatlar strategiyasi”. -Toshkent.; 2017-yil;
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlisga yo’llagan “Murojaatnomasi”. Toshkent.; 2020.
4. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 23-oktyabrdagi “Oʻzbekiston Respublikasi qishloq xoʻjaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga moʻljallangan strategiyasini
tasdiqlash toʻgʻrisida”gi PF-5853-son Farmoni. Toshkent.; 2019.
5. Y.Q. Qodirov. Yog’-moy mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi. -Toshkent.; Sharq. 2007.
6. Y.Q. Qodirov, M.N. Raximov. Yog’larni qayta ishlash texnologiyasi. –Toshkent.; “IQTISOD-MOLIYA” . 2013.
7. Y.Q. Qodirov. Yog’larni qayta ishlash texnologiyasidan laboratoriya mashg’ulotlari. Toshkent.; Cho’lpon, 2005.
8. P. Ilxomjonov va boshqalar. Yog’-moy sanoati korxonalari va uskunalari.- Toshkent.; Sharq. 2007.
9. N.SH. Abdullaev, Q.X. Majidov, A.A. Sultonov, Z.N. Abdullaeva.
O’simlik moylarini ishlab chiqarish va ularni qayta ishlash sanoatining jihozlari va uskunalari. –Toshkent.; DIZAYN-PRESS MCHJ. 2012.
10. И.М. Товбин, Е.Е. Файнберг. Технологическое проектирование жироперерабатывающих предприятий. “Пищевая промышленность” Москва.; 1965 г.
Internet ma’lumotlari:
http://www.tcti.uz./resurs/standartizatsiya/standartlashtirish/13.
http://www.sifat.uz./uz/