Янги аср авлоди”

Jан – қолип, андаза. Бу – бирор нарсанинг шакли олиниб, сўнгра унга ўхшатиб ясалган қолипдир. Чунончи, bork jani –– кулоҳ андазаси. Бунда қоғоздан чўзиқ ёки юмалоқ шаклларда бир нарсалар кесилади ёки ўйилади. Ёки лойдан қувур шаклида бир нарса ясалиб, қалпоқ шоҳичи унга ўлчаниб, унга мослаб кесилади. Ҳар нарсанинг қолипи ҳам шундайдир⁹⁷.
Эътибор берган бўлсангиз бундан минг йил аввал бош кийимларни тайёрлашдаги қолип, яъни андаза олиш усули ҳозирги кунда ҳам сақланиб қолган.


⁹⁵ Эркин Идрис. “Туркий тиллар девони”даги кийим-кечак маданиятимизга доир атағулар устида дастлабки изданиш // Шинжонг тазкирачилиги. Урумчи. 2006.
№ 2, 51-52-б.
⁹⁶ Назирова Ҳ. Маҳмуд Қошгарийнинг “Девону луғотит-турк” асарида кийим-кечаклар тавсифи // Марказий Осиёда анъанавий ва замонавий этномаданий жараёнлар. 2–қисм. Тошкент, 2005. 81-б.
⁹⁷ Маҳмуд Қошғарий. Девону луғотит турк. III том...373-б.
Otuk – дазмол; андавага ўхшаш темир [асбоб] бўлиб, уни қиздирадилар ва кийимнинг чок ҳамда бахяларини ва тукларини бостириб силлиқлайдилар.
Марказий Осиёлик туркий халқларни кийимларни дазмоллашлари ҳақидаги ушбу маълумот ўз навбатида Қорахонийлар давридаги аждодларимизни нақадар юксак маданиятга эга бўлганликларидан далолат беради.
Юқорида таъкидланганидек “Девону луғотит турк” асаридаги кийим ва матоларнинг номигина келтирилмасдан уларнинг маросимларга хослиги ҳақида ҳам сўз юритилади. Масалан, тўй билан боғлиқ кийим,тақинчоқларни олайлик.
“Девону луғотит турк” асарида келтирилган маълумотларга кўра келин билан куёв иштирокида кечаси йиғилиб, уларнинг устларидан пул сочадиган мажлисни, чигилчасига – mendiri деб атаганлар. Тўйда келин ва куёвга яқинларига ҳурмат юзасидан кийдириладиган тўн бўлса – kezut дейилган.
Didak – келин кўчганда, юрганда бегоналардан яшириниш учун ёпинадиган нарса.
Didim – никоҳ кечаси келинга кийдириладиган тож
(Қимматбаҳо тошлар ўрнатилган бош кийими) ⁹⁸.