Yalpi ichki mahsulot (yim)

---

1
Yalpi ichki mahsulot (YIM)
Yalpi ichki mahsulot (YIM) — bu muayyan davr mobaynida (yil yoki chorak) mamlakatda
ishlab chiqarilgan barcha yakuniy tovar va xizmatlarning bozor qiymatidir. YIM ishlab
chiqarish o'lchovi bo'lib, u iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarning hajmini
o'lchashda qo'llaniladi. YIMning ta'rifidan u nimalarni o'lchashi to'g'risida ko'p ma'lumot
olishimiz mumkin. U ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarning «bozor qiymatini» o'lchaydi.
Turli buyumlarning bozoq qiymati ular YIMga qancha hissa qo'shishini belgilaydi. Masalan,
agar yangi avtomobil 20000 dollarga va yangi televizor 1000 dollarga sotilsa, unda
avtomobilning YIMga qo'shgan hissasi televizorga nisbatan 20 marta ko'p bo'ladi.
Tovar va xizmatlar faqat yakuniy iste'molchi tomonidan sotib olingandagina hisobga
olinadi. Ko'p tovarlar ishlab chiqarishning bir-necha oraliq bosqichlaridan o'tadi. Ishlab
chiqarishning oraliq bosqichida xarid qilingan xom-ashyo va tovarlar hisobga olinmaydi,
chunki ularning qiymati tovar yoki xizmatning yakuniy iste'molchisi sotib olgan narxlarida aks
etadi. Shu sabali YIMda ikki marta hisoblashning oldini olish uchun xom-ashyo va oraliq
tovarlarning qiymati hisobga olinmay, faqat yakuniy tovarlarning qiymati hisobga olinadi.
YIM mamlakat ichidagi ishlab chiqarish hajmini, ya'ni mamlakatning geografik
chegarasi doirasida ham fuqarolar, ham chet elliklar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar
miqdorini o'lchaydi. Bunda mamlakatning geografik chegarasi tashqarisida mamlakat
fuqarolari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar hisobga olinmaydi. Masalan, Amerikalik
biznes maslahatchisining Meksikadagi mehnat daromadi AQSH YIMga emas, balki Meksika
YIMga qo'shib hisoblanadi. Xuddi shu kabi, AQSHda ishlayotgan yapon kimyo
muhandisining daromadi Yaponiyaning YIMda emas, balki Qo'shma Shtatlarining YIMda
hisobga olinadi.
Faqat joriy davrda yaratilgan tovar va xizmatlar joriy yilgi YIMda hisobga olinadi.
Bunda eski buyumlarning oldi-sotdisi hisobga olinmaydi, chunki ular joriy davrdagi ishlab
chiqarishni aks ettirmaydi. Ularning qiymati ular ishlab chiqarilgan davrda hisobga olingan.
Masalan, 2007-yilgi avtomobilning 2010-yilda sotilgan qiymati 2010-yilgi YIMga