Yadro fizika laboratoriya sharoitida radiatsion havfsizlik qoidalari va normalari

Dozimetrik asboblar - dozimetrlar
Ionizatsion nurlanishlarning dozasini o’lchovchi asboblar dozimetrlar deb ataladi. Ularning asosiy qismini turli detektorlar tashkil qiladi. Detektorlar turli sanagichlardan iborat. Nurlanishning turiga bog’liq ravishda u yoki bu sanagich tanlab olinadi. Masalan, gamma - kvantlarni Geyger - Myuller yoki sintsilatsion sanagichlar yordamida qayd qilish mumkin. Zaryadlangan zarralar intetsivligi ionizatsion kamera yordamida o’lchanishi mumkin. Detektor sifatida qanday sanagich ishlatilishiga qarab dozimetrlar sintsilyatsion, lyuminestsent, yarim o’tgazgichli, fotodozimetr va h.k larga bo’linadi. Rentgen yoki gamma - nurlarnipg eksozitsion dozasini o’lchaydigan asboblar esa rentgenometr deb ataladi.
Radiatsion xavf darajasini belgilovchi ekvivalent dozani o’lchaydigan dozimetrlar shkalasi berlarda gradirovkalanadn (ular bermetrlar deb ataladi). 1-rasmda dozimetrning umumpy sxemasi ko’rsatilgan.

Detektor

O’lchov asbobi

Chiqish qurilmasi
Manba

1-rasm
Detektorda nurlanish yenergiyasi yutiladi. Unda hosil bo’lgan radatsion effektlar o’lchov asbobida qayd qilinadi. Sterelkali yoki o’zi yozar asbob elektromexanik sanagich (schetchik) tovush yoki yorug’lik signalizatorlari chiqish qurilmasi sifatida ishlatilishi mumkin.

Ekspluatatsiya usuliga qarab dozimetrlar statsionar, ko’chma yoki alohida, kishi olib yuruvchi (individual), dozimetrlarga ajratiladi. Masalan MRM-2 deb ataluvchi mikroretgenometr sferik shakldagi ionizatsion kameradan iborat bo’lib, energiyasi 25 keV dan 3 MeV ga qadar bo’lgan gamma - nurlarning doza kuvvatini 0,01 dan 30 MkR/s diapozon oralig’ida o’lchaydi. DK – 0,2 deb ataluvchi induvidual dozimetr odiy qalamga o’xshash bo’lib, cho’ntakda olib yuriladi. Uning ichiga miniator ionizatsion kamera va bir ipli (simli) elektrometr joylanadi. Ionizatsion kamera kondensator rolini o’ynaydi. Ionizatsion nurlanish ta’sirida ionizatsion kamera ichidagi havo ionlashadi va ionizatson kamerali kondensator razryadlanadi. Kondensatorning razryadlanish darajasi elektrometr ipining og’ishi bilan aniqlanib, nurlanish dozasini o’lchaydi. Sintsilyatsion dozimetrlarda, nurlanish tasirida sitsilyatorda hosil bo’lgan yorug’lik chaqnashlari fotoko’paytirgich yordamida elektr signallariga aylanadi va o’lchov asboblari shu signallarni kayd qiladi.