Yadgarova mehriban abdullaevna

2.2 Tasvir haqqoniyligi va badiiy g‘oya mohiyati 
O‘zining minglab kitobxonlarini topgan O‘tkir Hoshimov asarlari 
nafaqat o‘zbek xalqi, balki qardosh xalqlarning ham sevimli yozuvchisiga 
aylangan. Biz uning kitoblarini o‘qiganimizda ijodi xalq hayoti bilan naqadar 
yaqin ekanligining guvohi bo‘lamiz. Uning yozganlari afsona, ertak ham 
emas, sof haqiqat. Kitobxon unda yo otasi, yo akasi va yo yaqin kishisi bilan 
uchrashadi. Olamdan nom-nishonsiz o‘tib ketgan, ammo shon-sharaf bilan 
yashagan kishilar ko‘z oldimizga keladi. Ularning quvonchlaridan ko‘nglimiz 
ko‘tarilsa, g‘amu – alamlaridan ko‘zlarimizdan duv-duv yosh to‘kiladi. 
O‘tkir Hoshimov adabitotga shaxsga sig‘inish barham topa boshlagan 
50- yillarning oxiri 60- yillarning boshlarida kirib keldi. O‘zining dastlabki 
asarlari bilan atoqli adib Abdulla Qahhor nazariga tushadi, xalq mehrini 
qozonadi. Aytish mumkinki, O‘tkir Hoshimov omadli yozuvchi. U adabiyot 
maydoniga kirib kelgan davrda ijtimoiy hayotda bo‘lganidek, badiiy 
adabiyotda ham erkinlik shabadasi esa boshlagan vaqt edi. Bu paytga kelib 
yozuvchilar o‘z ko‘nglidagilarini ochiq aytmasa ham ancha erkin yoza 
boshladilar. Xuddi shu davrda O‘tkir Hoshimov asarlari birin - ketin dunyo 

---

50
yuzini ko‘ra boshladi. Bir qator qissa va hikoyalari bilan xalq mehrini 
qozongan adib yetmishinchi-yillarning oxirlarida roman janriga qo‘l urdi. 
Dastlabki romani “Nur borki soya bor” 1977- yilda yozilgan bo‘lib, unda 
jamiyatda avj olgan “korrupsiya“ muammosi olib chiqiladi. Asar yozilgan 
payt turg‘unlik yillarida bu roman adabiy hayotga yangilik bo‘lib qo‘shildi. 
Adibning ikkinchi romoni uning Shuhratiga yana shuhrat qo‘shgan. “Ikki 
eshik orasi“ (1982-1985) romanidir. Roman prablematikasi nihoyatda keng. 
Undagi voqealar XX asrning o‘ttizinchi yillaridan to oltmishinchi- 
yillarigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Ramanda o‘tizinchi yillardagi 
qatag‘oni ham, urush yillaridagi mashaqqad ham, urishdan keyingi iqtisodiy 
tanglik ham, 60 yillardagi tinch hayot ham bor, ammo adib har bir davrni 
tasvirlar ekan, o‘sha davrning achchiq alamlarini qalamga oladi. Muallif 
o‘ttizinchi yillar qatag‘onini, urushning dahshatlarini ko‘rmagan bo‘lsa ham, 
ularni o‘zi shaxsan guvohi bo‘lgandek tasvirlaydi, O‘kir Hoshimov “Ikki 
eshik orasi“ romani uchun 1986- yil “Hamza” nomidagi davlat mukofotiga 
sazovor bo‘lgan.
Daryoga qayiq tashlab unga o‘tirmaguncha uning nafasini yaxshi his 
qilmaysan. Suningdek, tog‘ning ulug‘vorligini tog‘dagi toshda turgan odam 
emas, aksincha unga uzoqdan nazar tashlagan kishi yaxshi his qiladi. Ya’ni 
tog‘ga yaqin kelib emas, uzoqdan qaralganda, tog‘ o‘zining bo‘y-basti, 
salobatini namoyish qiladi. 
Agar Shuhrat va Shukrullolar xalqimiz tarixidagi eng mudhsh davr 
repressiya davrini o‘zlarining alamli xotiralari asosida yaratgan bo‘lsalar, 
O‘tkir Hoshimov esa, yozuvchi nuqtayi nazari bilan qatag‘on 
jabrbrididalarining fojiaiy taqdirini chuqur o‘rgangan, jarayonga atroficha 
yondoshgan holda yozadi. Qahramon adibimiz Said Ahmad “Borsa kelmas 
darvozasi” hikoyasining yozilish tarixi haqida to‘xtalib, hikoyani yozish 
jarayonida yana qaytadan qamalib chiqqandek bo‘lganini takidlaydi. Shunga 

---

51
ko‘ra Shuhrat va Shukrullolarda asarni yozish jarayonida ichki hissiyot ustun 
bo‘lgan bo‘lsa, O‘tkir Hoshimovda esa voqelikka holis yondashuv 
imkoniyatining ko‘pligi bilan xarakterlanadi. “Oltin zanglamas” va “Tirik 
ruhlar” da yigirmanchi - o‘ttizinchi yillar qatag‘oni yoritilgan bo‘lsa, O‘tkir 
Hoshimov o‘zining so‘ngi romani “Tushda kechgan umrlar” romanida 
yigirmanchi-o‘ttizinchi yillar, urush davri tozalashlari, urushdan keyingi 
ziyolilar qatag‘oni, afg‘on urushi va “paxta ishi” repressiyalarini xronologik 
izchillikda yoritadi.
Mavzuni mantiqan davom ettirgan adib 1995- yili ikki pardadan iborat 
“Qatag‘on” fojiasini yozadi. Muallif agar “Tushda kechgan umrlar” romanida 
qatag‘on mavzuini ancha teran tahlillagan bo‘lsa, dramatic talqinda “paxta 
ishi” bilan bog‘liq hayotiy tafsilotlargagina o‘rin ajratadi: