Y. Hamrayeva O‘zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi

Э va e. Rus tilidagi э fonemasi nutqda so'z boshida yoki so'z o'o’rtasida urg'uli bo'g'inda qattiq undoshlardan keyin kelgandagina aniqlik kasb etadi: эхо, эра, это, шест, жест, цех. Ushbu tovushni talaffuz qilishda til и unlisini talaffuz qilish holatidagidek darajada yuqoriga ko'tarilmaydi, til uchi esa pastki qator tishlarga tegib turadi. Bu tovush o’zbek tilidagi e ga nisbatan ochiqroq, qattiqroq va cho'ziqroq aytiladi.
У va u . Bu fonema har ikkala tilda ham yuqori tor, labo’langan unlidir. U bo'g'inning barcha tiplarida uchraydi. Urg'uli bo'g'inda rus tilidagi у o’zbek tilidagi u ga qaraganda ancha orqaroqda hosil bo'ladi va cho'ziq talaffuz qilinadi, bunda til bilan tanglay o'o’rtasidagi bo'shliq ham kengroq bo'ladi. Shuning uchun rus tilidagi u bunday holatda qattiqroq eshitiladi: Ульяна, уважать, уклад. O’zbek tilida so'z oxirida v undoshidan oldin kelgan u tovushi artikulyatsiyasi va cho'ziqligi jihatidan rus tilidagi у ga juda ham o'xshab ketadi. Masalan: quv, quvnoq, suv, g’uv-g’uv. Urg'usiz bo'g'inda у tovushi har ikkala tilda ham qisqaroq talaffuz qilinadi, biroq o’zbek tilida u o'ta qisqa bo'ladi: supurgi- супруг, dushman-душа, tushuncha-тушёнка.


UNDOSHLAR SISTEMASI

O’zbek va rus tillaridagi undosh fonemalar nafaqat miqdori, balki talaffuzi, tasniflanishi jihatidan ham o'o’zaro farq qiladi. Masalan, hosil bo'lish o'rniga ko'ra o’zbek tilidagi unlilar uch guruhga – lab undoshlari, til undoshlari va bo'g'iz undoshiga, rus tilida esa ikki guruhga – lab undoshlari va til undoshlariga ajratiladi. Rus tilida jaranglilik-jarangsizlik belgisiga ko'ra ziddiyatda turuvchi quyidagi undoshlar juftlikni hosil qiladi:

Jarangli undoshlar: б, б’, в, в’, г, г’, д, д’, з, з’, ж
Jarangsiz undoshlar: п, п’, ф, ф’, к, к’, т, т’, с, с’, ш
(’ belgisi tovushning yumshoqligini bildiradi). Qolgan jarangli (й, м, м’, н, н’, л, л’, р, р’ ) va jarangsiz (x, ц, ч, щ) undoshlarning esa jufti yo'q. Bundan tashqari, rus tilidagi jarangli va jarangsiz undoshlar qattiqlik-yumshoqlik belgisiga ko'ra ham o'o’zaro ziddiyat juтftligini hosil qiladi:
Qattiq undoshlar: б, в, г, д, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ш
Yumshoq undoshlar: б’, в’, г’, д’, з’, к’, л’, м’, н’, п’, р’, с’, т’, ф’, х’, щ