Xxvii bob. Nafosaò Òarbiyasi badiiy did va go‘zallikka muhabbatni tarbiyalash

JISMONIY ÒARBIYA VOSIÒALARI
Bolaning sog‘lom o‘sishi va to‘g‘ri kamol topishi uchun jismo-
niy tarbiya vositalaridan o‘rinli foydalanish zarur.
Jismoniy tarbiya vositalari uch turga bo‘linadi.
Birinchi turni gigiyena omillari, ikkinchi turni tabiatdagi
sog‘lomlashtiruvchi kuchlar, uchinchi turni esa jismoniy tarbiya
vazifalarini hal etishga yo‘naltirilgan jismoniy mashqlar tashkil etadi.
Sanitariya-gigiyena omillariga rioya qilish jismoniy tarbiya
tizimida alohida o‘rin egallaydi, u bola a’zolariga foydali ta’sir
ko‘rsatadi. Jismoniy tarbiya vositalaridan ko‘pchiligi o‘quvchining
kundalik rejimini tashkil etadi.
Qat’iy kun tartibiga amal qilish har bir kishi hayotida katta
o‘rin tutadi. Bu tana a’zolarining bir maromda ishlashiga odat-
lantiradi.
Kun tartibiga rioya qilmaslik, o‘z vaqtida ovqatlanmaslik,
yetarlicha uxlamaslik, dam olmaslik, aqliy va jismoniy mehnatning

---

426
betartibligi — bularning hammasi a’zoyi badanni bo‘shashtiradi,
tana hujayralarining, xususan, bosh miya hujayralarining ishlashini
yomonlashtiradi. Ota-onalar va o‘qituvchilar muayyan yoshdagi
bola kun tartibining uyda ham, maktabda ham muntazam amalga
oshirilishini kuzatib borishlari shart.
Rejimni tuzishda o‘quvchilarning yoshi, uyg‘onish vaqti,
ertalabki gimnastika, maktabda o‘qish vaqti, kuniga 3—4 marta
ovqatlanishi, ochiq havoda bo‘lishi, aqliy va jismoniy mehnatning
almashinishini hisobga olish zarur. Kundalik rejim bir qoliðda
bo‘lmasligi ham kerak. Unga o‘zgarishlar kiritish mumkin.
Sog‘liqni mustahkamlash, tanani chiniqtirish, bolalarning
jismoniy rivojlanish darajasini ko‘tarishga tabiatning sog‘lomlash-
tiruvchi kuchlari — quyosh, havo va suv ta’siri orqali erishiladi.
Òabiat omillaridan jismoniy mashg‘ulotlar o‘tkazish hamda mus-
taqil shug‘ullanish uchun muhim vosita sifatida foydalaniladi.
Maktab sharoitida jismoniy tarbiya vositalari orasida eng ko‘p
qo‘llanadigani jismoniy mashqlardir. Jismoniy mashqlar gavda tizimi
faoliyatining va nafas olish a’zolarining, muskullarning o‘sishi va
mustahkamlanishiga, yurak-qon tomir faoliyatining yaxshila-
nishiga samarali ta’sir ko‘rsatadi.
Jismoniy mashqlar asablar majmuasining faoliyatiga ham,
xususan, bosh miya qobig‘idagi harakatlantiruvchi qismga ham
ta’sir etadi, natijada harakatlarning bir-biriga uyg‘unligi yaxshi-
lanadi, harakatlarda muvofiqlik, aniqlik, zaruriy kuch va marom
hosil bo‘ladi. O‘quvchi aynan shu ta’sirlar natijasida tuzilishi jiha-
tidan murakkab bo‘lgan harakatlarni, katta tezlikdagi harakatlar-
ni oson o‘zlashtirib oladi, bu esa jismoniy mehnat mashg‘ulotlari
uchun muhimdir.
Jismoniy tarbiya vositalari orasida gimnastika,  harakatli o‘yin-
lar, badantarbiya daqiqalari (fizkultminutlar), an’anaviy sport
turlari yetakchi hisoblanadi.