Xxix variant

XXIX VARIANT

1. 
   TOPSHIRIQ
   

1. 
   Geometrik figuralarni sirkul va chizg‘ich yordamida yasash bosqichlari?
   
2. 
   Boshlang‘ich sinflarda nostandart va mantiqiy masalalar.
   
3. 
   Silindr
   
4. 
   Miqdоrlar qanday хоssalarga ega?
   
5. 
   Jismning hajmi va uni o‘lchash.
   

2. 
   TOPSHIRIQ
   

1. 
   Hisoblang.
   
2. 
   Daryodan turistik bazagacha bo`lgan masоfani turistlar 6 sоatda o`tishni mo`ljalladi. Lеkin 2 sоat yurgach ular tеzlikni 0,5 km/s kamaytirishgan. Natijada ular turistik bazaga 30 daqiqa kеch qоlib kirib kеlishdi. Turistlarning birinchi galgi tеzligini tоping.
   
3. 
   To‘g‘ri burchakli uchburchakning balandligi gipotenuzani 3 va 12 ga teng kesmalarga ajratadi. Shu balandlikni toping.
   
4. 
   To‘g‘ri burchakli uchburchakning balandligi gipotenuzani 98 va 2 ga teng kesmalarga ajratadi. Shu balandlikni toping.
   
5. 
   To‘g‘ri burchakli uchburchakning balandligi gipotenuzani 32 va 2 ga teng kesmalarga ajratadi. Shu balandlikgi toping.
   
6. 
   To‘g‘ri burchakli uchburchakning bir kateti 10 sm ga, gipotenuzaga tushirilgan balandligi 6 sm ga teng. Uning ikkinchi katetini toping.
   
7. 
   To‘g‘ri burchakli uchburchakning bir kateti 5 ga, gipotenuzaga tushirilgan balandligi 3 ga teng. Uning ikkinchi katetini toping.
   
8. 
   Katetlarining nisbati 3:2 kabi bo‘lgan to‘g‘ri burchakli uchburchakning balandligi gipotenuzasini uzunliklaridan biri ikkinchisidan 6 ga kup bo‘lgan ikki kismga ajratadi. Berilgan uchburchakning gipotenuzasini toping.
   

2. 
   TOPSHIRIQ
   

1. 
   Agar kubning har bir qirrasi 2 sm ga uzaytirsak, uning hajmi 152 sm kubga ortadi. Berilgan kubning qirasini topig.
   
2. 
   Parallelopipedning bitta uchidan chiquvchi tomonlarining yuzlari, mos ravishda, 6, 12 va 16sm. Parallelopiped to‘la sirtning yuzini xisoblang.
   
3. 
   Uchburchakli muntazam prizmaning asosining tomoni 2, yon kirrasi 4 ga teng. Asosining tomoni va unga qarama-qarshi yon qirraning o’rtasidan o’tkazilgan kesimning yuzi hisoblansin.
   
4. 
   Uchburchakli To‘g‘ri prizma asosining tomonlari 3, 4 va 5 ga teng. Prizmaning hajmi 18 ga teng bo‘lsa, uning balandligi qanchaga teng bo‘ladi?
   
5. 
   Muntazam to‘rtburchakli piramidaning balandligi 12 ga, asosining tomoni 10 ga, teng. Piramidaning apofemasini hisoblang.
   
6. 
   To‘rtburchakli muntazam piramida asosining yuzi 36 ga, yon sirtining yuzi esa 60 ga teng. Piramidaning hajmini toping.
   
7. 
   Silindrning hajmi 120l ga, yon sirti 60l ga teng. Silindr asosining radiusini toping.
   

1 Topshiriq
1. Tekisliklarda yechishga oid masalalarni sirkul va chizg‘ich yordamida yеchishda gеometrik tushuncha, xossa va xususiyatlarga tayanib ish ko‘ruvchi to‘g‘rilash, geometrik o‘rinlar, simmetriya, parallel ko‘chirish, o‘xshashlik yoki gоmоtеtiya, inversiya hamda algebraik tushuncha, xossa va xususiyatlarga tayanib ish ko‘ruvchi algebraik metodlardan foydalaniladi.
Yasashga oid gеometrik masalalarni yechish jarayoni qaysi metod bilan amalga oshirilishidan qat’iy nazar, u bir qancha bosqichlarda bajariladi va ular tekislikda yasashga oid masalalarni yechish bosqichlari deb yuritiladi. Bular tahlil, yasash, isbot va tekshirish bosqichlari bo‘lib, har bir bosqich masala yechish jarayonida ma’lum bir maqsadni amalga oshirishni nazarda tutadi. 

Tahlil bosqichi: Masala yechishning eng muhim, ijodiy bosqichi bo‘lib, bunda yasalishi lozim bo‘lgan F figura, masala talablariga mumkin qadar to‘la javob beradigan darajada taxminan chizib olinadi. Tahlil rasmsida masala shartida berilganlar bor yoqligi aniqlanadi, agar ular rasmda aks etmagan bo‘lsa qo‘shimcha chizib olinadi. Natijada asosiy ya’ni yasalishi lozim bo‘lgan figura bilan hamjihatlikda bo‘lgan bir qancha yordamchi figuralar hosil bo‘ladi. Yordamchi figuralarda masala shartida berilganlar bilan bir qatorda, izlangan ya’ni yasalishi lozim bo‘lgan asosiy figuraning nuqtalari ham joylashadi. Shu tariqa berilganlar va izlanganlar orasidagi bоg‘lanishlarni o‘rnatish natijasida asosiy figurani yasash imkoniyatlari axtariladi va aniqlanadi. Yasash mumkin bo‘lgan yordamchi figura orqali izlangan figurani yasashga o‘tiladi.
Yasash bosqichi: Tahlil bosqichada aniqlanganlarni amaliy jihatdan bajarilishini nazarda tutadi.
Bunda yasalishi mumkin bo‘lgan yordamchi figuralar yasash vositalari yordamida yasaladi va ular orqali yasalishi lozim bo‘lgan asosiy figuraning nuqtalari va elementlari yasab olinadi.
Isbot bosqichi: Masala yechimining sinash bosqichi bo‘lib tahlil bosqichida taxminan chizib olingan asosiy figura bilan yasash bosqichida yasalgan figuraning masala shartlariga javob berishi isbotlanadi.
Tekshirish bosqichi: Masala yechishning yakunlash bosqichi hisoblanib, unda masala shartida berilganlarga asosan figura yasash mumkinmi, agar mumkin bo‘lmasa berilganlarni qanday tanlash lozim qanday hollarda echim mavjud, berilganlarga asoslanib nechta figura yasash mumkin, masala nechta yechimga ega ekanligi aniqlanadi. 
2. Nostandart masalalarni asosan sinfdan tashqari mashg`ulotlarda: to`garak va qiziqarli matematik tadbirlarda, qolaversa, dars oralig`ida o`tkaziladigan “Quvnoq daqiqa”larda o`quvchilarga berish mumkin.
Nostandart masalalar – boshlang`ich sinf o`quvchilarida aniq fanlarga nisbatan qiziqishni orttirish bilan bir paytda ularga mantiqiy fikrlashning ustun jihatlarini namoyish qilish maqsadida tuziladi. Unda arifmetik amallarga oid qiziqarli masalalar,turli qiyinlikdagi mantiqiy savollar hamda zukkolikni oshiradigan har xil yo`nalishdagi rasmli boshqotirmalarni 1-2-sinflarda o`quvchilarga topshiriq sifatida bersak ilmiy dunyoqarashini boyitishga xizmat qilgan bo`ladi.
Oliy toifali matematika fani o`qituvchisi, O`zbekiston Xalq o`qituvchisi To`lqin Karimov va oliy toifali boshlang`ich sinf o`qituvchisi Busoliha Karimova hammuallifligida chop etilgan 7-12 yoshdagi o`quvchilar uchun mo`ljallangan nostandart savollar, masalalar va boshqotirmalar o`rin olgan “Antiqa mantiq “ nomli kitobda keltirilgan mantiqiy masalalarni misol keltirdik: