Xxi асрда биологиянинг ривожланиш ист1щболлари ва уларда инновацияларнинг а амияти



Download 0,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/4
Sana20.06.2022
Hajmi0,78 Mb.
#681597
1   2   3   4
Bog'liq
2475-Текст статьи-6048-1-10-20210824

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. European higher education in the world. Communication of the European Commission 
to European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the 
Committee of the regions - Luxembourg: Publications of the European Union, 2013
2. http://www.studyabroad.ru/guide/Poland.php
БУЛАЖАК БИОЛОГИЯ УКИТУВЧИЛАРИДА БАДИИЙ-ЭСТЕТИК
КОМПЕТЕНТЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АМАЛИЁТДАГИ ^ОЛАТИ
Раббимова Ф.Т., Жураева Л.
Жиззах давлат педагогика институти
Булажак биология укитувчиларини тайёрлашга доир илмий тадкикотлар сонининг 
куп эмаслиги билан бир каторда, укитувчиларни касбий фаолиятга доир бир канча 
изланишлар амалга оширилганлигини эътироф этиб утиш лозим.
Жумладан, Ж.Толипованинг 
1995 
йилда х,имоя килинган “Ноанъанавий 
таълимнинг дидактик асослари” мавзусидаги номзодлик диссертацияси булажак 
биология укитувчиларини тайёрлаш масаласини тадкик этишга багишланмаган булса 
х,ам, тадкикотда умумий биология фанини урганиш мисолида ноанъанавий таълим 
шаклларини куллаш методикаси хдмда мактаб умумий биология курсида таълимнинг 
ноанъанавий шаклларини куллашга доир методик тавсияларнинг ишлаб чикилганлиги, 
айникса, мустакилликнинг дастлабки йилларида биология таълими жараёнида электрон 
х,исоблаш машиналаридан фойдаланиш масаласининг тах,лил этилганлиги алох,ида 
ахдмият касб этади [1].
118


Ш.Мардоновнинг 2006 йилда химоя килинган “Педагог кадрларни таълимий 
кадриятлар асосида тайёрлаш ва малакасини оширишнинг педагогик асослари” 
мавзусидаги докторлик диссертациясида педагогика олий укув юрталарида педагог 
кадрларни таълимий кадриятлар асосида тайёрлашнинг назарий-амалий асослари, шахс 
ва унинг уз-узини такомиллаштириш омиллари педагог кадрларни тайёрлаш 
жараёнидаги устувор таълимий кадрият эканлиги, педагог кадрларни тайёрлашда 
таълимнинг тарбиявий имкониятларини кучайтириш масалалари тадкик этилган [3].
Касбий тафаккур куп жихатдан касбий-маданий муносабатлар ва унинг тараккиёт 
даражасига асосланиши хамда уз навбатида касбий-маданий муносабат ижтимоий 
эхтиёж тарзида “инсон-инсон” муносабати тизимида вужудга келиши Б.Х.Рахимовнинг 
булажак 
укитувчиларда 
касбий-маданий 
муносабатларнинг 
шаклланишига 
багишланган тадкикотининг концептуал асосини ташкил этади. Тадкикот ишида 
умуминсоний 
муносабатнинг 
бир 
кирраси 
хисобланган 
ижтимоий-педагогик 
муносабатлардан келиб чикадиган ва бугунги кунда долзарб педагогик муаммо 
сифатида ечимини кутаётган касбий-маданий муносабатлар - турмуш тарзини 
яхшилаш, маданий бойликдан завкланиш ва купайтириш, умуминсоний ва миллий 
кадриятларга амал килиш ва узлуксиз таълим тизимидан бахраманд булиш кабиларга 
тухтаб утилган. Мазкур муносабатларнинг бевосита маънавий-ахлокий муносабатлар 
тизимида олиб борилганлиги ишнинг алохида кимматга эга эканлигини тасдиклайди
[3].
Ш.К.Абдуллаеванинг диссертацион тадкикотида ижтимоий буюртманинг мухим 
вазифаси - моделлаштириш ва лойихалаштириш асосида инсонпарварлашув
инсонпарварлаштириш, маънавийлик тамойилларини амалга оширишга имкон берувчи 
“Маънавият асослари” фани мисолида таълимнинг янги мазмуни ва янги педагогик 
технологияларини асослаш хамда мазкур технологиялардан таълим жараёнида 
самарали фойдаланиш йуллари курсатиб берилган [1].
Н.М.Уринованинг диссертациясида булажак укитувчиларни тарбиявий ишларга 
тайёрлашга эътибор каратилиб, бу борадаги янгича ёндашувлар белгилаб берилган. 
Бундан ташкари, тадкикот мазмунида булгуси укитувчиларни касбий тайёрлаш 
жараёнида тарбиявий ишларга йуналтириш мезонлари, тузилиши ва тизими акс этган. 
Педагогик-психологик фанларни укитишда аудиториядан ташкари машгулотларда 
амалга оширилувчи жараённинг назарий-амалий асослари очиб берилган. Педагогика 
олий таълим муассасаси битирувчиларининг амалий фаолиятда интеллектуал, бадиий 
мехнат, коммуникатив кобилиятларни тула намоён булиши йуллари курсатиб берилган. 
Шунингдек, тадкикотда педагогик фанлар ва амалиётининг истикболли йуналиши 
сифатида таълимнинг инсонпарвар, ижтимоий, демократик мазмунини хисобга олиш ва 
ижтимоий-педагогик тарбияни инсонпарварлаштиришга алохида эътибор каратилган 
[1].
Педагогика олий таълим муассасаси битирувчиларини касбий тайёрлаш 
жараёнининг мухим бир жихати - укитувчи шахсининг яхлит ривожланиши 
Ш.Мажитованинг тадкикотида очиб берилган. Ишда шахсга йуналтирилган хамда 
акмеологик ва ижтимоий-педагогик ёндашувга эътибор каратилиб, филология ва чет 
тиллар факультети талабаларининг касбий тайёргарлигини такомиллаштиришнинг 
педагогик тизими ишлаб чикилган [2].
119


Б.Ходжаев томонидан амалга оширилган “Умумтаълим мактаби укувчиларида 
тарихий 
тафаккурни 
модернизациялашган 
дидактик 
таъминот 
воситасида 
ривожлантириш” мавзусидаги докторлик диссертацияси тадкикоти айнан булажак 
укитувчиларни тайёрлашга багишланмаган булса-да, бирок олим модернизациялашган 
дидактик таъминотнинг ишлаб чикилиши укитувчидан маслахатчи, тьютор, модератор 
ва фасилитатор булишни талаб этишини таъкидлаб утган ва укитувчининг мазкур 
ролларининг мазмун-мохиятини аник ёритиб берган. Шунингдек, тадкикотнинг 
тажриба-синов ишлари жараёнида укитувчиларни супервизорлик амалиётига тайёрлаш 
тажрибасининг ёритиб берилганлиги хам диккатга сазовордир [2].
Тадкикотлар шуни курсатдики, укитувчи шахсини касбий шакллантиришнинг 
анъанавий хдмда фанлараро синтез тамойилларига асосланган ва интеграллашган 
ёндашув уртасидаги карама-каршилик булажак укитувчиларни тайёрлашнинг янги 
йулларини излаб топишни такозо этади. Жумладан, укув фаолияти субъектлари 
шахсини шакллантиришга доир жамиятнинг объектив эхтиёжлари ва замонавий таълим 
тизими имкониятларининг тулик мос келмаслиги; жамият ривожи суръатининг 
жадаллашуви ва туез узгарувчан мухит шароитида мутахассисларни касбий фаолиятга 
тайёрлашдаги таълимнинг кобилиятлилик даражаси; нисбатан тор илмий ва фан 
сохаларига 
ихтисослашув 
тенденцияси 
ва 
инсоният 
моддий 
ва 
маънавий 
маданиятининг асосий сохаларига доир зарурий билимларни эгаллаш эхтиёжи; 
инновацион-ривожлантирувчи тавсифга эга мухитни яратиш эхтиёжи ва мазкур таълим 
мухитининг илмий-методик таъминотининг етарли эмаслиги.
Мазкур карама-каршиликларни бартараф этиш максадида полшалик олим 
Т.Левовицкий булажак укитувчиларни тайёрлашнинг еттита концепциясини ажратиб 
курсатган: умумтаълимий (билимга асосланган); профил (махсус таълим); амалий 
(методик тайёргарлик); шахсга йуналтирилган; тараккийпарвар; интеграл, перманент 
таълим [6].
Юкорида кайд этиб утилган концепцияларнинг факат бирига асосланиш, 
ракобатбардош мутахассис шахсини шакллантиришга бир ёклама карашга олиб келади. 
Шунинг учун асос сифатида инновацион таълим мухитини яратиш тамойилига 
асосланиш максадга мувофик.
Тадкикот натижалари булажак биология укитувчининг касбий компетентлигини 
ривожлантириш тизимини яратиш шарт-шароитларини такомиллаштиришда замонавий 
ёндашув ва махсус тамойилларга таяниш зарурлигини курсатди. Булажак биология 
укитувчиларини тайёрлаш тизими таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи максадни 
узида акс эттириши керак. Шу билан бирга бугун булажак биология укитувчиларида 
мухим касбий сифат - инновацион фикрлаш ва бадиий-эстетик компетентликни таркиб 
топтириш зарур.
Булажак 
биология 
укитувчиларида 
бадиий-эстетик 
компетентликни 
ривожлантириш 
креатив, 
рефлексив, 
синергетик 
ва 
тизимли 
ёндашувларга 
асосланишни талаб этади. Креатив ёндашув билимлар ва улардан амалиётда 
фойдаланишнинг яхлитлигини шакллантириш, ижодий куникмалар ва фаолиятни 
ташкил этишнинг кулай усулларини онгли танлашга имкон бериш; уз мехнати 
натижаларини 
режалаштириш, 
прогнозлаш 
ва 
натижаларини 
бахолай 
олиш, 
ахборотларни мустакил янгилаш, бадиий-эстетик фаолиятни лойихалаш, окилона
120


карорлар кабул килишнинг ташкилий-методик шарт-шароитларини таъминлашга 
имкон беради.
Тизимли ёндашув узида фаолиятга доир, процессуал, ситуатив, шахсга 
йуналтирилган ёндашувларнинг мухим жихатларини акс эттириб, бадиий-эстетик 
компетентликни ривожлантиришда яхлитлик, тизимлар орасидаги алокадорлик ва 
богланишларин хосил килишга хизмат килади.
Булажак 
биология 
укитувчиларида 
бадиий-эстетик 
компетентликни 
ривожлантиришда биргаликдаги харакат, жамоавий таъсир курсатиш ёки алохида 
хусусиятни бошкалари билан уйгунликда карашни талаб этувчи синергетик ёндашув 
мухим урин тутади. Синергетика табиёт таълими учун мухим ахамиятга эга. Академик 
В.Вернадский “Асрлар, минлаб йиллар утди, хозирча инсон фикри олам манзарасининг 
ягона алокадор механизми, яъни тартибсиз харакатланишдан фарк килишга эришди” 
[1], деб таъкидлаб утган эди. Синергетиканинг ноёблиги хилма-хил табиат 
ходисаларининг, шу жумладан жамиятнинг хам очик, ночизик, нотенг, мураккаб тизим 
сифатида уйгунлаштириш имкониятини беришида намоён булади.
Биологик билимлар асосларини эгаллаш хар бир замонавий инсон маданиятини 
ажралмас кисмига айланиши зарур. Биологик таълимнинг максади Ерда хаётни саклаш 
учун жамият олдидаги шахсий жавобгарлигини англайдиган шахсни ривожлантириш; 
экологик маданият, бадиий-эстетик компетентликни шакллантириш, маънавий ва 
жисмоний согломлигини таъминлашда уз аксини топади. Шу сабабли булажак 
биология 
укитувчиларининг 
бадиий-эстетик 
компетентлигини 
ривожлантириш 
мазмуни аниклаштиришда тизимли-структурал, интеграл ва функционал ёндашувларга 
таяниш максадга мувофикдир.
Тадкикот натижалари булажак биология укитувчиларида бадиий-эстетик 
компетентликни ривожлантириш тизимини укитишнинг умумдидактик таъмойиллари 
асосида ташкил этиш мумкин эмаслигини, качонки биологик таълимнинг хусусий -
жонли табиатдаги жараён ва ходисаларнинг сабаб-окибат алокадорлиги ва тарихийлик; 
табиий кургазмалиликнинг самарадорлиги; тирикликнинг бирламчилиги; табиат 
ходисаларининг мавсумийлиги; улкашунослик, экологизация ва табиктни мухофаза 
килиш, табиат билан уйгунлик, фундаменталллик, таълим мазмунининг узвийлиги ва 
узлуксизлиги тамойиллари билан уйгунлиги таъминланганда кутилган самарани 
беришини курсатди. Бундан ташкари мазкур жараёнда жонли тизимлари ва инсоннинг 
маънавий хаётига алокадор универсал тамойиллари хам узининг кийматини 
йукотмайди ва эътибор каратишни талаб этади. Ана шу сабабли биология 
укитувчиларида бадиий-эстетик компетентликни ривожлантиришда уларни хам 
хисобга олиш максадга мувофик.

Download 0,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish