Xxi asr haqiqatdan ham axborotlashgan jamiyat asri deb tan

4.2. Simsiz keng polasali kirish tarmoqlari va ularni qurish 
usullari 
Keng polosali simsiz tarmoqlar (Broadband Wireless Network- 
BWN) turli radioaloqa tarmoqlarini o‘zida mujassam qiladi va 
abonentlarni o‘zaro axborot almashinishlari yoki abonentlarni boshqa 
telekommunikatsiya tarmog‘ining axborot resurslariga yuqori tezlikda 
(odamda B≥1 M bit/s) ulanish imkonini beradi. Bunday tarmoqlarning 
formal ta‘rifi quyidagicha: 
Keng polosali simsiz tarmoqlar bu – teхnik tavfsiflari quyidagi 
talablarga javob beruvchi radiokanallar bilan o‘zaro bog‘langan uzellar 
majmuidir: 

Radio kanal resursi umum foydalanishdagi bo‘lishi lozim; 

Bandwidth- chastota polosasi kengligi bir necha MHz va 
shuncha ma‘lumot uzatish tezligi sekundiga bir necha Mbitni tashkil 
qilishi lozim; 

Tarmoq uzellari tarkibidagi jihozlar arxitekturasi va 
joylashuviga bog‘liq ravishda bir- biriga nisbatan to‘g‘ridan- to‘g‘ri 
ko‘rishga ega holatda (line of sight) yoki bir- biriga nisbatan ixtiyoriy 
holda, ya‘ni, to‘g‘ridan- to‘g‘ri ko‘rish nazarda tutilmagan holda 
joylashishlari mumkin. 
Yuqorida keltirilgan ta‘riflar va belgilanishlar asosida ta‘kidlash 
mumkinki, BWN ning asosiy vazifasi kichiq o‘lchamli hududlarda 
simsiz ulanishlarni ta‘minlash bilan bir qatorda, ushbu simsiz keng 
polosali tarmoq abonentlarini transport tarmog‘i orqali boshqa 
telekommunikatsiya tarmog‘i resurslariga ulanishlarini ta‘minlashdir 
(4.8-rasm). Turli BWN da yuqoridagi vazifalarning biri prioritetga ega 
bo‘lishi mumkun va bunga bog‘liq ravishda simsiz keng polosali 
tarmoqlarni ikki kotigoriyaga ajratish mumkun: 

Ikki va undan ortiq local kirish tarmoqlarini o‘zaro bog‘lash 
vazifasini bajaruvchi simsiz keng polosali kirish tarmoqlari (Broadband 
Wireless Access Network). 

---

4.8-rasm. Local kirish tarmoqlarini o‘zaro simsiz bog‘lanishini 
ta‘minlovchi keng polosali simsiz tarmoq 

Keng polosali mobil aloqa tarmoqalari. Bunday tarmoqalarda 
foydalanuvchilar o‘rtasida ma‘lumot almashinishni ta‘minlash asosiy 
vazifadir.
4.9-rasm. Keng polosali mobil aloqa tarmoqalari 
Simsiz keng polosali tarmoqlarining paydo bo`lishi va dunyo 
bo`ylab juda keng miqyosda qo`llanilishi telekomunikatsiya tarmog`i 
abonentlarining axborot uzatish tezligiga va uzatiladigan axborotning 
xajmiga bo`lgan talablarini keskin ortib ketishiga olib keldi. Bu asosan 
XX asrning to`rtinchi choragida yaqqol namoyon bo`ldi. Aynan o`sha 
davrlardan boshlab axborot va axborot almashishning jamiyatning ishlab 
chiqarish faoliyatining muhim jihatiga aylandi. Shu tariqa bugungi 

---

kunga kelib jamiyat azolarining individual bevosita muloqoti shakli 
sezilarli darajada telekomunikatsiya vositalari orqali muloqot shakliga 
o`ta boshladi. Masalan sotsial tarmoqlar (network socicty). 
Yangi 
davrning 
talablarini 
qondirishga 
simsiz 
aloqadan 
foydalanish eng samarali yechim bo`la oladi. Bunga sabab simsiz aloqa 
tizimlari uzatish qurilmalarining joylashishi o`rniga bog`liq bo`lmagan 
holda, xar qanday vaqtda aloqa jarayonini tashkil qilish imkoniga ega. 
Radioto`lqinlarning tarqalish xususiyati va radio vositalar orasidagi 
o`zaro halaqitlarning mavjud bo`lmasligiga qo`yiladigan talablarni 
hisobga olgan holda, radioaloqaning hamma joyda va ommaviy ravishda 
qo`llanilishiga to`sqinlik qiluchi omil sifatida radiochastota resurs 
(DUP)ni cheklanganligini keltirish mumkin. Simsiz tarmoqlarning 
o`tkazgichli tarmoqlar bilan hamkorlikda, vazifalarni quyidagi tartibda 
bo`lib olinishi asosida faoliyat ko`rsatishi natijasida bu radio chastota 
resursi cheklanganligi muammosini hal qilish mumkin: 

o`tkazgichli ( elektir yoki optik ) yoki sun‘iy yo`ldoshli (radio 
releyli aloqa tarmog`I orqali kichiq o`lchamli simsiz kirish tarmoqlarini 
o`zaro ulanishlarini ta‘minlaydi; 

simsiz kirish tarmoqlari esa yuqorida sanab chiqilgan barcha 
afzalliklarga ega bo`lgan holda abonentlarni simsiz o`zaro ulanishlarni 
va ularni transport. 
Kichiq o`lchamdagi simsiz tarmoqlarni tashkil etishda kam 
quvvatli, o`rta yuqori (UHF) va o`ta yuqori (SHF – Super High
Frequency ) chastotalar diapazonidagi radio signallardan foydalaniladi 
va bunda signal manbadan uzoqlashgan sari jadal ravishda so`nib boradi. 
Bu ikki omil o`zaro yaqin joylashgan ikki simsiz kirish tarmog`ida bir 
xil chastotadan foydalanishga imkon beradi va xar ikki hududda keng 
polosali simsiz kirish tarmog`i tashkil etiladi. 
BWN lar ulardagi tarmoq uzellarini hududiy joylashuvi va ularning 
qamrov hududining o`lchashga bog`liq ravishda quyidagi to`rtta asosiy 
turga bo`linadi: 
1)
Shaxsiy simsiz tarmoq ( WPAN-Wireless Personal Area 
Network ). Bunday tarmoq abonentning xonasi yoki ishchi stoli 
hududida o`tkazgichli ulanishlardan voz kechish maqsadida qo`llanilib 
aloqa masofasi shartli ravishda 10m gacha belgilangan. WPAN 
tarmog`iga misol qilib shaxsiy kompyuter va uning periferiya 
qurilmalarini simsiz ulanish tarmog`ini yoki xo`jalik multimedia 
qurilmalarini bog`lanish tarmog`ini keltirish mumkin. 

---

4.10-rasm. WPAN - simsiz shahsiy tarmoq 
2)
Lokal simsiz tarmoqlar ( WLAN- Wireless Local Area 
Network ). Bunday turdagi simsiz tarmoqlar R=100m ga teng radiusli 
hududlarda simsiz keng polosali kirish tarmog`ini tashkil qilish uchun 
qo`llaniladi. Bunday WLAN tarmoqlariga ofislardagi, mexmonxonalar, 
aeroportlardagi, shuningdek xususiy xonadonlardagi simsiz kirish 
tarmoqlarini (masalan Wi-Fi yasashda) misol keltirish mumkin. 
4.11-rasm. WLAN- simsiz lokal tarmoq 
3)
Shahar simsiz tarmog‘i (WMAN-wireless Metropolitan Area 
Network ) katta bo‘lmagan aholi yashash punktlari hududida yoki katta 
shaharlarning administrativ hududlarida (kvartal yoki boshqa.) simsiz 
tarmoqlarni tashkil etishga mo‘ljallangan. WMAN tarmog‘i uzellari 
orasidagi masofa 100 m dan bir necha o‘nlab kilometrlargacha bo‘lishi 
mumkin. WMAN ga misol sifatida kichiq shaharlardagi Wi-MAX 
tehnologiyasi asosidagi simsiz kirish tarmoqlarini obektlari tarqoq 
joylashgan katta hududga ega tashkilot yoki zavodlar hududidagi simsiz 
tarmoqlarni keltirish mumkin.

---

4.12-rasm. WMAN- Shahar simsiz tarmog‘i
Shuningdek chet el davlatlarida ko‘lami katta hududga yoyilgan 
universitet simsiz tarmoqlarini kompus tarmoqlari (CAN-Campus Area 
Network ) deyiladi. 
Uyali mobil aloqa tarmoqlari regional yoki milliy masshtabdagi 
hududlarda 
120 
km/soat 
gacha 
tezlikda 
harakatlanayotgan 
foydalanuvchilarni mobil (harakatdagi) aloqa bilan ta‘minlashni ko‘zda 
tutadi. Uyali mobil aloqa tarmoqlarining strukturasi uzatish va qabul 
qilishni amalga oshiruvchi uzellar (bazaviy stansiya - BTS) dan va bir 
uzel xizmat ko‘rsatish hududidan boshqa bir uzel hududiga ko‘chib 
o‘tganda abonentlarning ayni paytdagi joylashgan uzel hududini 
(joylashgan o‘rnini shuningdek) aniqlash va bu abonentni uzliksiz aloqa 
bilan ta‘minlash vazifasini bajaruvchi kommutatsiya jihozlaridan tashkil 
topadi. Tarmoqning qamrov hududi yacheykalarga (uyalarga) bo‘linadi.
Transport tarmog‘i sifatida elektr o‘tkazgichli, radioreleyli va optik 
kabelli tizimlardan foydalanilishi mumkin. 
Ta‘kidlanganidek simsiz keng polosali tarmoqlar simsiz ulanishi 
mobil stansiyalar (MS-abonentlar) ni o‘zaro ulanishiga yoki bu MS larni 
boshqa telekommunikatsiya tarmog‘iga ulanishlarini ta‘minlash 
mumkun. Aynan qay bir vazifasi birlamchi hisoblanishiga bog‘liq 
ravishda BWN larni ikki xil kategoriyaga mumkin. BWAN (Broad 
wireless access network) keng polosali simsiz kirish tarmoqlari. Bunday 
BWAN 
tarmog‘ining 
asosiy 
vazifasi 
MS 
larni 
boshqa 

---

telekommunikatsiya 
tarmog‘I 
resurslariga 
simsiz 
ulanishlarini 
ta‘minlashdir. Masalan Wi-Fi va Wi-MAX texnologiyasi asosidagi 
simsiz kirish tarmoqlari. 
Uyali aloqani keng polosali tarmoqlari. Bunday simsiz keng 
polosaning asosiy birlamchi vazifasi MS larni o‘zaro bog‘lanishlarini 
ta‘minlashdir.