Xx Asr boshlarida jadidlarning siyosiy qarshlari

Xx Asr boshlarida jadidlarning siyosiy qarAshlari

Iii bosqich g potok 3- guruh Talabasi ergashova farangiz zoid qizi

Jadidchilik tushunchasi

Jadidchilik yoki jadidizm (arabcha: جديد jadīd — yangi) — XIX asr oxiri XX asr boshida Turkiston, Kavkaz, Qrim, Tatariston hayotida muhim ahamiyat kasb etgan ijtimoiy-siyosiy,zmaʼrifiy harakat. Jadidchilik dastlab XIX asrning 80-yillarida Qrimda vujudga keldi. XIXasrning 90-yillaridan Oʻrta Osiyoda tarqaldi.

Jadidchilik avvaliga madaniyat sohasidagi harakat sifatida faoliyat yuritgan. Bu oqim vakillari taraqqiyot uchun kurashish, turkiy tillarni rivojlantirish, shu tillardagi adabiyotni boyitish, dunyoviy ilmlarni oʻrganish, fan yutuqlaridan foydalanish hamda ayollar va erkaklar tengligi uchun kurashishga chaqirishgan. Keyinchalik jadidchilar panturkizm gʻoyalarini targʻib qilishgan.

Jadidlarning g’oya va maqsadlari

Jadidchilikning asosiy gʻoya va maqsadlari quyidagilar edi:

• Turkistonni oʻrta asrlarga xos qoloqlik va diniy xurofotdan ozod etish, 
• Shariatni isloh qilish, xalqqa maʼrifat tarqatish,
• Turkistonda muxtoriyat hukumatini barpo etish uchun kurash,
• Buxoro va Xivada konstitutsiyaviy monarxiya va parlament, keyinchalik demokratik respublika tuzumini oʻrnatish orqali ozod va farovon jamiyat qurish, barqaror milliy valyutani joriy qilish va milliy qoʻshin tuzish.

Turkistondagi jadidchilik yo’nalishlari

Turkiston mintaqasidagi jadidchilik harakati, tarqalish joyi va yoʻnalishiga koʻra, uchga boʻlinadi: Turkiston, Buxoro va Xiva jadidchiligi.

Jadidchilikning namoyondalari

Jadidlar Matbuoti

 1905-1906-yillarda „Taraqqiy“ (muharriri — Ismoil Obiliy), „Xurshid“ (muharriri — Munavvarqori),

1907-1908-yillarda „Shuhrat“ (muharriri — Abdulla Avloniy), „Osiyo“ (muharriri — Ahmadjon Bektemirov), „Tujjor“ (muharriri — Saidkarimboy Saidazimboy oʻgʻli), 

 1912-yilda „Buxoroyi sharif“ (muharriri — Mirzo Jalol Yusufzoda), „Turon“ (muharriri — Gʻiyos maxsum Husayniy), 

1913-yilda „Samarqand“ (muharriri — Mahmudxoʻja Behbudiy),

Toshkentda „Sadoyi Turkiston“ (muharriri — Ubaydullaxoʻja Asadullaxoʻjayev), 

Qoʻqonda „Sadoyi Fargʻona“ (muharriri — Obidjon Mahmudov) kabi gazetalar jadidlar tomonidan chop etilgan.

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!